سومین عمل حج تمتع، وقوف به مشعرالحرام.
«فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْکرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْکرُوهُ کمَا هَدَاکمْ وَإِنْ کنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ»([1]) و هنگامی که از «عرفات» کوچ کردید، خدا را نزد «مشعَر الحرام» یاد کنید! او را یاد کنید همان‌طور که شما را هدایت نمود و قطعاً شما پیش از این، از گمراهان بودید.
حاجی برای حج تمتع باید در شب دهم ذی‌حجه تا طلوع فجر و از طلوع فجر تا طلوع آفتاب در مشعرالحرام به نیت اخلاص و امتثال امر الهی و به قصد تقرب به خالق هستی، بسر ببرد.
واجبات مشعرالحرام
- نیت بیتوته و وقوف
- وقوف به مشعرالحرام
- مقداری ذکر خداوند: «فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْکرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْکرُوهُ کمَا هَدَاکمْ وَإِنْ کنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ»
نیت وقوف به مشعرالحرام
برای خدا و انجام فرمان الهی و به قصد تقرب به خالق هستی، «شب تا طلوع فجر» و «از طلوع فجر تا طلوع آفتاب» در سرزمین مشعر برای حج تمتع می‌مانم، اِمْتِثالاً لِاَمْرِ الله وَ قُرْبَةً اِلَی الله وَ خالِصاً لله. (به نوع حج توجه شود)
نکته
- وقوف به مشعر الحرام یکی از ارکان حج است « من ادرک المشعر فقد ادرک الحج»؛
- احتیاط آن است که قبل از طلوع فجر؛ وقوف «از طلوع فجر تا طلوع آفتاب» را دوباره نیت کند؛
- قسمتی از هر دو وقت را مشغول دعا و ذکر خداوند باشد و به اطاعت و عبادت خداوند در حد میسر مشغول شود؛ ذکر یکی از اعمال واجب مشعر است: آیات عظام زنجانی و صافی.
- ریگ‌های بکر را برای رمی جمره را از مشعر جمع نماید(حداقل 70 عدد)؛
- در حرکت به سوی منی به آرامی راه برود.
زمان کوچ بانوان، معذورین و همراهانشان از مشعر الحرام
بانوان و معذورین، پسر بچه، بیماران، پیرمردها، اشخاص ضعیف و پرستاران و راهنمایان ایشان می‌توانند مقداری از شب را در مشعر الحرام بمانند و سپس به منا کوچ کنند. (ابتدای شب یک نیت ارتکازی وقوف به مشعر را داشته باشند)
بعضی از مراجع به احتیاط واجب، حرکت معذورین از مشعر را به بعد از نیمه شب فتوا داده‌اند که باید آنها را به آیات عظام خامنه ای و مکارم رجوع کنند.
کسانی که وقوف اضطراری دارند باید در مشعر لحظه‌ای توقف داشته باشند و نیت نمایند.
انواع وقوف به مشعر
وقوف اختیاری رکنی
وقوف اختیاری غیر رکنی
وقوف اضطراری لیلی
وقوف اضطراری نهاری
بیتوته شب عید تا طلوع فجر در مشعر
واجب است: آیات عظام سبحانی، صافی و گلپایگانی.
مقداری از شب تـا طلـوع فجـر واجـب است: آیت الله سیستانی.
بــه احتیــاط واجــب، لازم اســت: آیات عظام امام، بهجت، جوادی، خامنه‌ای، فاضل، مکارم و نوری.
واجب نیست؛ هرچند مطـابق احتیـاط اسـت: آیات عظام تبریزی، خویی، زنجانی، وحید و هاشمی.
جمع بندی: واجب است.
وقوف در مشعر از طلوع فجر تا طلوع آفتـاب روز عید
واجب است: آیات عظام تبریـزی، خامنه‌ای، خـویی، سبحانی و مکارم
واجب است تا کمی قبل از طلـوع آفتـاب: آیات عظام امام ، جوادی، صافی، فاضل، گلپایگانی، نوری.
بنا بر احتیاط واجب تا طلـوع آفتـاب واجـب است: آیات عظام بهجت، وحید.
مقدار واجب وقوف اختیـاری مشـعر، مسـمای وقوف بین الطلـوعین است: آیت الله زنجانی.
مقداری از شب تـا طلـوع فجـر واجـب است: آیت الله سیستانی.
جمع بندی: واجب است.
زمان وقوف اختیاری و مقدار وقوف رکنی مشعر
وقوف از اذان صبح تا طلوع آفتاب و مقدار رکنی آن، تنها مقداری از بین الطلوعین است: آیات عظام خامنه‌ای، تبریزی، خو یی، سبحانی و مکارم.
بنا بر احتیاط واجب، وقوف از اذان صبح تا طلوع آفتاب و مقدار رکنی آن، تنها مقداری از بین الطلوعین است: آیات عظام بهجت و وحید.
وقوف از اذان صبح تا کمی قبل از طلوع آفتاب: آیات عظام امام، جوادی، صافی، فاضل، گلپایگانی، نوری و هاشمی.
مقدار واجب وقوع، مسمای وقوف و لو یک یا دو دقیقه از اذان صبح تا طلوع آفتاب و مقدار رکنی آن، مسمای وقوف از غروب زوال حمره مشرقیه روز نهم تا طلوع آفتاب روز عید است: آیت الله زنجانی.
مقدار واجب وقوف، قسمتی از شب تا کمی قبل از طلوع آفتاب و مقدار رکنی آن، وقوف فالجمله از آن است: آیت الله سیستانی.
جمع بندی: وقوف از اذان صبح تا طلوع آفتاب و مقدار رکنی آن، تنها مقداری از بین الطلوعین است.
زمان وقوف اضطراری مشعر
زمان وقوف اضطراری لیلی مشعر، قسمتی از شب عید تا اذان صبح است و زمان وقوف اضطراری نهاری مشعر، قسمتی از طلوع آفتاب تا اذان ظهر است: آیات عظام اراکی، امام، بهجت، خامنه‌ای، خوئی، تبریزی، صافی، گلپایگانی، سبحانی، فاضل، هاشمی، نوری، مکارم و وحید.
زمان وقوف اضطراری، مقداری از زمان طلوع آفتاب تا ظهر روز عید است: آیات عظام زنجانی و سیستانی.
زمان کوچ بانوان، معذورین و همراهانشان از مشعر الحرام
بانوان و معذورین، پسر بچه، بیماران، پیرمردها، اشخاص ضعیف و پرستاران و راهنمایان ایشان می‌توانند مقداری از شب را در مشعر الحرام مانده و سپس به منا کوچ کنند و احتیاط مستحب آن است که اگر توقف مشکل نباشد، تخلف نکنند: همه مراجع.
تذکر: درک مقداری از شب، برای وقوف اختیاری بانوان کافی است، لذا درک وقوف بین الطلوعین حتی برای بانوانی که حج نیابتی انجام می‌دهند واجب نیست به خلاف مردان نیابتی: همه مراجع.
خروج معذورین از مشعر الحرام قبل از نیمه شب
عدم جواز خروج پیش از نصف شب، مگر این که مانعی پیش آید، مثل پلیس اجازه توقف اتومبیل‌های آنها را ندهد: آیت الله سبحانی.
عدم جواز خروج پیش از نصف شب، بنا بر احتیاط واجب: آیات عظام امام و نوری.
جواز خروج پیش از نصف شب: آیات عظام جوادی، خامنه‌ای، خوئی، تبریزی، وحید، صافی، گلپایگانی، سیستانی، بهجت، نوری و هاشمی.
جواز خروج پیش از نصف شب (احتیاط مستحب پیش از نصف شب خارج نشوند): آیات عظام زنجانی، مکارم و هاشمی.
حکم وقوف در مشعر، در حال خواب یا بیهوشی
بیداری با نیت در ابتدای وقوف صحیح است: همه مراجع.
حکم وقوف در مشعر، در حال خواب یا بیهوشی در تمام وقت
موجب بطلان وقوف می‌شود: آیات عظام امام، بهجت، خامنه‌ای، خویی، فاضل، سبحانی، سیستانی و وحید.
در صورتی که قبل از وقوف قصد داشته موجب بطلان وقوف نمی‌شود: آیات عظام اراکی، تبریزی، زنجانی، صافی، گلپایگانی، مکارم، نوری و هاشمی.
وقوف در حال عبور از مشعر
اگر نیت وقوف نماید مجزی است: همه مراجع
وظیفه همراهان زن، بعد از استقرار معذورین در منا
بازگشت به مشعر برای درک وقوف بین الطلوعین واجب نیست: همه مراجع.
وظیفه همراهان مرد، بعد از استقرار معذورین در منا
در صورت نیاز معذورین به همراه لازم نیست برگردند: آیات عظام امام، خامنه‌ای، جوادی، زنجانی، سیستانی، نوری و هاشمی.
در صورت امکان باید برگردند: آیات عظام بهجت، زنجانی، صافی، گلپایگانی و فاضل.
در صورت عدم نیاز معذورین به همراه لازم است برگردند بنا بر احتیاط واجب در حج غیر نیابتی، و بر سبیل فتوا در حج نیابتی: آیت الله سبحانی.
در صورت نیاز معذورین به همراه، اگر بتوانند ولو یک لحظه قبل از طلوع آفتاب به مشعر برگردند باید برگردند و در صورت عجز اگر بتوانند قبل از ظهر روز عید به آنجا برگردند باید برگردند: آیات عظام خویی و تبریزی.
در صورت امکان بنا بر احتیاط واجب باید برگردند: آیت الله مکارم.
جمع بندی: آقایان برای درک وقوف قبل از طلوع آفتاب باید برگردند به خصوص کسانی که حجشان نیابتی است.
کوچ کردن از مشعر
کوچ کمی قبل از طلوع آفتاب جایز، بلکه مستحب است مشروط به این که قبل از طلوع آفتاب از وادی محسّر تجاوز نکند: امام، جوادی، صافی، فاضل، گلپایگانی و نوری.
وقوف در غیر مشعر، با اعتقاد مشعر
در انتهای مشعر متوجه شود باید در همان حال حرکت، نیت وقوف کند.
در منا قبل از اذان ظهر روز عید متوجه شود: باید برای درک وقوف اضطراری نهاری به مشعر برود.
بعد از ظهر روز عید متوجه شود و یا قبل از ظهر متوجه شده، ولی به وقوف اضطراری نهاری در مشعر نرسد؛ احتیاطا حج را تمام کند و بعد عمره مفرده انجام دهد و در سال بعد در صورت استقرار حج یا بقای استطاعت، حج انجام دهد: آیات عظام امام، خامنه‌ای، فاضل و نوری.
بطلان حج و تبدیل به عمره مفرده: آیات عظام خویی، تبریزی و وحید.
بطلان حج و تبدیل به عمره مفرده؛ اگر هنگام عبور از مشعر در وقت اختیاری از شب تا طلوع آفتاب مشغول ذ کر خدا نبوده باشد: آیات عظام سیستانی، زنجانی و هاشمی.
در صورت درک وقوف اختیاری عرفات، احتیاطا انجام اعمال به قصد ما فی الذمه از عمره و حج و اعاده حج در سال بعد در صورت استقرار حج یا بقای استطاعت: آیات عظام سبحانی، صافی و مکارم.
صحت حج، در صورت درک وقوف اختیاری عرفات: آیات عظام گلپایگانی و بهجت.
خروج از مشعر قبل از اذان صبح
در صورت امکان، بازگشت به مشعر واجب است:آیات عظام سبحانی، صافی و گلپایگانی.
در صورت امکان، بازگشت به مشعر بنا بر احتیاط واجب: آیات عظام امام خامنه‌ای، بهجت، جوادی، مکارم، فاضل و نوری.
اگر عمدی خارج شده و برنگشت: اتمام حج و اعاده آن در سال بعد، بنا بر احتیاط واجب: آیات عظام امام، اراکی و نوری.
اگر عمد خارج شده و برنگردد: اتمام حج و اعاده آن در سال بعد، بنا بر اقوی: آیت الله فاضل.
اگر از روی اختیار به اندازه مصداق وقوف توقف نکند، حجش باطل است: آیت الله خامنه‌ای.
حج صحیح است و باید یک گوسفند کفاره بدهد: آیات عظام بهجت، جوادی، سیستانی، صافی، گلپایگانی و مکارم.
حج صحیح است و باید یک یک شتر کفاره بدهد: آیت الله هاشمی.
حج صحیح است و باید یک یک شتر کفاره بدهد در صورت کوچِ قبل از نیمه شب و یک گوسفند، در کوچِ بین نصف شب و طلوع فجر، و چنانچه بعد از طلوع فجر کوچ کند یا جاهل و یا ناسی باشد و یا قبل از طلوع آفتاب برگردد، کفاره ندارد: آیت الله زنجانی.
اگر نگوییم اقوی بطلان حج است احتیاطا این حج را به پایان برده و یک گوسفند کفاره بدهد و به احتیاط واجب سال بعد حج را اعاده کند: آیت الله سبحانی.
بطلان حج و تبدیل به عمره مفرده، در صورت علم به حکم؛ و صحت حج و کفاره یک گوسفند، در صورت جهل و عدم امکان بازگشت به مشعر پس از علم به حکم شرعی، تا قبل از ظهر روز عید: آیات عظام خویی و تبریزی.
کسی که شب عید در مزدلفه وقوف کرده، ولی پیش از طلوع فجر، از روی جهل به حکم، به منا کوچ کرده است، حجش صحیح است و باید یک گوسفند کفاره دهد: آیت الله وحید.
نام‌های مشعر الحرام
برای مشعر سه نام وجود دارد: مشعر الحرام، جمع و مزدلفه.
وجه تسمیه مشعر به معنای معْلمَ یعنی علامت و نشانه و وجه تسمیه مشعر الحرام اشاره به حرمت و احترام این مکان دارد که در منطقه حرم قرار گرفته است.
وجه تسمیه جمع: محل تجمع حاجیان، محل اجتماع آدم و حوا و محل جمع خواندن نماز مغرب و عشاء.
وجه تسمیه مزدلفه جبرئیل به ابرا هیم گفت: اِزدَلفْ إلِی المشعر الحرام، (تقرب).
سِّر وقوف به مشعر الحرام
از حضرت علی علیه السلام از سر بیتوته در مشعرالحرام سؤال شد و آن بزرگوار فرمود: «لِأَنّهُ لَمّا أذِنَ لَهُم بِالدّخولِ وَقَفَهُم بِالحِجابِ الثّانی، فَلَمّا طالَ تَضَرّعُهُم بِها أُذِنَ لَهُم»([2]) یعنی چون وقتی اجازه دخول داده شد، در حجاب دوم به تضرّع می‌ایستد تا اجازه ورود صادر شود.
مشعرالحرام اولین وادی حرم و دومین ورودی است، اولین ورودی (عرفات) را خداوند بیرون از حرم قرارداد و وقتی حاجی به بارگاه شناخت و معرفت نائل شد ورودی دوم را در حرم قرار داد تا شناخت و معرفت به مرحله شعور برسد. پس حاجی باید شب دهم به وادی مشعرالحرام وارد شود و به قصد امتثال امر الهی و تقرب به خالق هستی، از نیمه شب شرعی تا طلوع فجر و از طلوع فجر تا طلوع آفتاب در مشعرالحرام بماند.
حافظ هر دو مرحله وقوف به مشعر را در شعرش اینگونه آورده است:
مرو به خواب که حافظ به درگاه قبول
ز ورد نیمه شب و درس صبحگاه رسید
هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ
از یُمن دعای شب و وِرد سحری بود
شناخت و معرفت در نهایت باید به ارتباط با خداوند منتهی شود و الا شناخت و معرفت نیست.
رسیدن به مرحله شناخت، معرفت و شعور، علائمی دارد و علائم آن ارتباط تنگاتنگ با خداوند تبارک و تعالی است. این ارتباط هم تضمین کننده شعور و معرفت است و هم علامت قبولی آن است.
چرا در عرفات، وقوف روزانه است و در مشعرالحرام، بیتوته در شب؟
چون شناخت و معرفت با نور سنخیت دارد، آن را در روز قرار دادند و شعور که در ارتباط با خدا تجلی پیدا می‌کند را در شب قرار دادند، چرا که شب بهترین زمان ارتباط با خداوند است:«وَمِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَک عَسَى أَنْ یبْعَثَک رَبُّک مَقَامًا مَحْمُودًا»([3]) و پاسى از شب را زنده بدار، تا براى تو نافله‌اى باشد، امید که پروردگارت تو را به مقامى ستوده برساند.
تاک خویش از گریه‌های نیمه شب سیراب دار
کز درون او شعاع آفتاب آید برون
ذره‌ای بی‌مایه‌ای ترسم که نا پیدا شوی
پخته‌تر کن خویش را تا آفتاب آید برون
در گذر از خاک و خود را پیکر خاکی مگیر
چاک اگر در سینه ریزی ماه تاب آید برون
گر به روی تو حریم خویش را در بسته‌اند
سر به سنگ آستان زن لعل ناب آید برون[4]
آری تا مدد طلب نکنی شبی؛ از زمزمه مرغ سحر خبری نیست. تا شب را روز جهان افروز نکنی؛ از روشنایی خبری نیست. تا نیمه‌ی شب را به راز و نیازی سپری نکنی؛ دفع صد بلا نکنی. تا وِرد نیمه شب و درس صبحگاه نکنی؛ به درگاه قبول نرسی. تا شب نروی، روز به جائی نرسی.
حاجی در مشعرالحرام دو عمل انجام می‌دهد:
عمل اوّل: با شب زنده‌داری و سیر و سلوک، مجهز به نیروی معنوی می‌شود و آن در دو مرحله انجام می‌شود یکی از نیمه شب تا طلوع فجر و دیگری از طلوع فجر تا طلوع آفتاب و این خاصیت کارهای بزرگ است که باید مرحله‌ای انجام شود، مانند وزنه برداری که به تمرین و ممارست حاصل نمی‌شود.
عمل دوّم:جمع کردن سنگ ریزه برای جمرات است، وقتی حاجی از مرحله معرفت به بارگاه شعور بار یافت، باید برای مبارزه تمام عیار با شیطان آماده شود و جمع کردن سنگ ریزه برای زدن به جمرات نماد مبارزه با شیطان است.
[1] – بقره، آیهی 198
[2] – ملاذ الأخيار في فهم تهذيب الأخبار، ج8 ، ص484
[3] – أسراء، آیهی 79
[4] – اقبال لاهوری
دیدگاهتان را بنویسید