حلق – ششمین عمل حج تمتع

ششمین عمل حج تمتع، حلق است.

سوّمین عمل منا و ششمین عمل حج تمتع، حلق و سر تراشیدن است. حاجی در روز عید قربان، باید برای حج تمتع، حلق کند و سر را بتراشد.

نیت حلق

برای خدا و انجام فرمان الهی و به قصد تقرب به خالق هستی و برای حج تمتع حلق می‌کنم و سر را می‌تراشم، اِمْتِثالاً لِاَمْرِ الله وَ قُرْبَةً اِلَی الله وَ خالِصاً لله. (به نوع حج توجه شود)

واجبات حلق

1. حلق در سرزمین منا باشد.
2. بهتر است حاجی و سلمانی هر دو برای حلق نیت کنند.

مستحبات حلق

1. تراشیدن سر از جانب راست پیش سر شروع شود؛
2. هنگام تراشیدن سر بخواند: اللّهُمَّ أعْطِنی بِکلِّ شَعْرَةٍ نُوراً یومَ الْقِیامَةِ[1]؛
3. اطراف ریش و شارب را کوتاه کند و ناخن‌ها را بگیرد؛
4. مو در منا دفن شود.

نکات مهم

مستحب است از اول ذی قعده موی سر و محاسن تا عید قربان کوتاه نشود.

حلق و سر تراشیدن اختصاص به مردان دارد و خانم‌ها باید تقصیر کنند مانند تقصیر در عمره یعنی مقداری موی سر را چیده و تعدادی ناخن را بگیرند

هر کس بخواهد سر دیگری را بتراشد باید اول سر خود را تراشیده و از احرام خارج شده باشد.

با حلق حاجی از احرام خارج می‌شود اما استفاده از عطر و عمل زناشوئی برای او حرام است و بعد از طواف حج و نماز طواف حج، استفاده از عطر برای او حلال می‌شود و بعد از طواف نساء و نماز طواف نساء، عمل زناشوئی برای او حلال می‌گردد.

وظیفة بانوان در حلق

وظیفة بانوان تقصیر است مطلقا: همه مراجع.

وظیفة مردان صروره در حلق

مردان بنا بر احتیاط واجب باید سر را بتراشد و تقصیر کافی نیست: آیات عظام امام، خامنه‌ای، جوادی، سیستانی، صافی، گلپایگانی و هاشمی.

تراشیدن سر برای کسی که برای اولین بار حج میرود خواه حجةالاسلام یا حج نیابی و یا مستحب و همچنین کسی که حجةالاسلام را به جا می‌آورد هر چند سفر اولش نباشد مثل کسی که قبلاً حج مستحبی یا نیابی به جا آورده باشد و فردی که موهای خود را گره زده یا با هم جمع کرده واجب است: آیت الله سبحانی.

مردان مخیرند بین حل و تقصیر مگر کسانی که حجةالاسلام خود را به جا می‌آورند که وظیفه ایشان حلق است، هر چند حج اول او نباشد: آیت الله زنجانی.

مردها مخیرند بین حل و تقصیر و احتیاط مستحب سر را بتراشد: آیات عظام بهجت، خوئی، تبریزی، فاضل، مکارم، نوری و وحید.

صروره کیست؟

صروره کسی که حجة الاسلام خودش را به جا می‌آورد هر چند حج اول او نباشد: آیت الله زنجانی.

صروره کسی که برای اولین بار به حج مشرف شده است: سایر مراجع.

وظیفه غیر صروره

اگر حجة الاسلام خود را به جا می‌آورد، باید حلق نماید هر چند حج اول او نباشد: آیات عظام زنجانی و سبحانی.

مخیر است بین حلق و تقصیر اگر چه حل افضل از تقصیر می‌باشد: سایر مراجع.

حکم تقصیر

بنا بر احتیاط واجب کوتاه کردن ناخن به تنهایی در تقصیر کافی نیست و اگر خواست ناخن بگیرد پس از کوتاه کردن مو باشد: آیات عظام سبحانی، سیستانی و مکارم.

در تقصیر مخیرند قدری از موی یا ناخن خود را بگیرند: سایر مراجع.

وظیفه کسی که مو ندارد

باید تیغ را بر سر بکشد و همین مقدار کافی است: آیات عظام امام، خامنه‌ای، سبحانی و هاشمی.

بنا بر احتیاط واجب، علاوه بر کشیدن تیغ بر سر، تقصیر هم بکند: آیات عظام اراکی، سیستانی و زنجانی.

در این صورت، تقصیر، متعین است و بنا بر احتیاط تیغ را هم بر سر بکشد و در صروره این احتیاط ترک نشود: آیات عظام گلپایگانی و صافی

احتیاط جمع میان کشیدن تیغ بر سر و ناخن گرفتن است و اگر ریش یا شارم دارد، کمی از آن را نیز احتیاطا کوتاه کند: آیت الله مکارم.

تراشیدن سر با ماشین ته زن به جای تیغ

کافی است: آیات عظام زنجانی، سیستانی، مکارم، نوری و هاشمی.

بنا بر احتیاط واجب کافی نیست: آیات عظام امام، خامنه‌ای، صافی و گلپایگانی.

اگر عرفا حلق صدق کند، کفایت می‌کند: آیات عظام جوادی، سبحانی و فاضل.

کفایت نمی‌کند: آیت الله وحید.

حلق واجب تعیینی نیست و به قصد وظیفه فعلیه ماشین کردن کافی است: آیت الله بهجت.

حلق و تقصیر در شب یازدهم

حلق و تقصیر در شب مجزی است: آیات عظام امام، خامنه‌ای، بهجت، سیستانی، زنجانی، فاضل و نوری.

به احتیاط واجب حلق و تقصیر در شب مجزی نیست: آیات عظام تبریزی، خویی، صافی، گلپایگانی، جوادی، مکارم، هاشمی و وحید.

حلق و تقصیر در شب مجزی نیست: آیت الله سبحانی.

انجام حلق یا تقصیر به اعتقاد وقوع قربانی

حلق مذبور کافی است و اگر بعد از حلق، اعمال مکه را انجام داده باشد کفایت می‌کند: همه مراجع.

اعاده اعمال مکه لازم است: آیت الله زنجانی.

حلیت محرّمات بعد حلق و تقصیر

تمام چیزهایی که بر اثر احرام بر حاجی حرام شده بود، به جز بوی خوش و زن، بر وی حلال می‌شود: همه مراجع.

سِّر حلق و تراشیدن سر

موی سر زینت بخش ظاهر فرد و یکی از مظاهر شخصیتی انسان است و برای هر فردی عزیز و دوست داشتنی و در حقیقت یک نوع دلبستگی انسان است و دل کندن از آن برای انسان بسی مشکل، و از آن جایی که این علاقه و ‌دلبستگی مانع سلوک معنوی است؛ باید برای رسیدن به مراتب بالاتر از آن بگذرد تا دل کندن از تعلقات دیگر، برای او آسان شود.

تراشیدن سر نماد دل کندن از همه دلبستگی‌ها است و بریدن از همه عیب‌های ظاهری و باطن است. امام صادق علیه السلام در این زمینه می‌فرماید: وَ احْلِقِ الْعُیوبَ الظاهِرةَ وَ الباطِنَةَ بِحَلْقِ شَعْرِک[2]؛ با تراشیدن موی خود، تمام عیب‌های ظاهری و باطنیت را بتراش.

حاجی مانند سرباز جان برکف، با تراشیدن موی سر، از یکی از محبوب­ترین نمادهای شخصیتی خود برای خدا می‌گذرد و آمادگی خود را برای هرگونه فداکاری و جانبازی در راه خدا اعلام می‌کند و با این آمادگی، در آزمون شایستگی، موفق و در امتحان لیاقت، پیروز می‌شود و به برکت این پیروزی این روز را عید می‌گیرد.

حاجی این جمال را پای فرمان آن جمیل فدا می‌کند. حاجی با تراشیدن سر غرور و کبر و نخوت و منیت را از سر بیرون کرده و از هر معصیتی خود را تطهیر و تنظیف می‌نماید.

بگذر از فرزند و مال و جان خویش

تا خلیل الله دورانت کنند

سر بنه در کف برو در کوی دوست

تا چو اسماعیل قربانت کنند

[1] – من لا يحضره الفقيه ، ج2، ص550

[2] – ميزان الحكمه، ج2،  ص498