حضرت امام علی علیه السلام و حقوق بشر

… این دانشمند مسیحی، موادّ اعلامیّه حقوق بشر را نوشته و در مقابل هر مادّه‌ای از آن جمله‌ای از این عهدنامه امام علی علیه السلام به مالک اشتر[1]، را قرار داده است و …

مقایسه عهدنامه مالک اشتر با اعلامیه حقوق بشر:

حضرت امام علی علیه السلام و حقوق بشر

مرحوم آیت الله صافی گلپایگانی نقل می‌کند[2]: روزی به محضر استاد بزرگ آیت الله العظمی بروجردی قدّس سرّه مشرّف شدم، آن استاد بزرگوار نامه‌ای را که همان روز به ایشان رسیده بود، به من مرحمت فرمود و من نامه را گرفتم و مطالعه کردم.

نامه از طرف جرج جرداق نویسنده مسیحی لبنانی بود که برای حضرت آیت الله العظمی آقای بروجردی نوشته بود. در آن نامه چنین آمده بود: من در باره تاریخ زندگی امام علی علیه السّلام مطالعات بسیار کرده‌ام و این حقیقت را دریافتم که همه اصولی که در دنیای متمدّن معاصر، مورد قبول و اتّفاق ملل و امم واقع شده و اساس ترقّی و زندگی انسانی شناخته می‌شود، از زندگی امام، دستورات، روش و رفتار آن حضرت استفاده می‌شود و علمای اسلام، آنچنان که باید (البتّه این نظر اوست) به این اصول بر نخورده، و یا آن چنان که باید آن را تشریح نکرده‌اند و علمای غرب نیز چون نخواسته‌اند قبول کنند که شخصیّتی در شرق، مظهر و مبیّن تمام این اصول باشد؛ این مطلب را کتمان کرده‌اند.

من سزاوار ندیدم که چنین شخصیّتی در شرق باشد، و شأن و منزلت و حقّش مجهول بماند؛ بنابر این، این کتاب را نگاشتم، و چون من مسیحی هستم، کسی نمی‌تواند مرا به تعصّب متّهم کند. از این رو شما را شایسته‌ترین شخصیّتی یافته‌ام که این کتاب را به او اهدا کنم. آن را به شما اهدا می‌کنم و شما پس از مطالعه، تصدیق می‌کنید که: اِنّی اَنْصَفْتُ الْاِمامَ بَعْضَ الاِنْصافِ.

حضرت آیت الله العظمی بروجردی، پس از آن که کتاب را مطالعه کردند، به من امر فرمودند که کتاب را مطالعه کنم و هر جا که اشتباهی به نظرم آمد، یادداشت نمایم. من هم به فرمایش استاد آن را مطالعه کرده و مواردی را یادداشت نمودم و به محضرشان تقدیم کردم. از جمله مطالب ارزنده‌ای که در آن کتاب خواندم، بررسی عهدنامه مالک اشتر و مقایسه آن با اعلامیّه حقوق بشر بود.

این دانشمند مسیحی، موادّ اعلامیّه حقوق بشر را نوشته و در مقابل هر مادّه‌ای جمله‌ای از این عهدنامه امام علی علیه السلام به مالک اشتر[3]، را قرار داده است و می‌گوید: این اعلامیّه حقوق بشر است، و این هم عهدنامه امام به مالک اشتر. هر دو را که ملاحظه می‌کنیم، می‌بینیم در تمام مواد، جملات عهدنامه کامل‌تر و رساتر است و تفاوت‌های بنیادی با حقوق بشر امروزی دارد که به آن اشاره می‌کند:

1. اعلامیه حقوق بشر در عصر پیشرفت و تمدن تنظیم شده است؛ اما عهدنامه علی علیه السلام به مالک اشتر بیش از سیزده قرن قبل در موقعی که این حقوق، مطرح و مورد توجّه نبوده است، نوشته شده است.
2. اعلامیه حقوق بشر به سمع و نظر علمای حقوق و دانشمندان کشورهای مختلف رسیده و پس از اظهار نظر، در معرض افکار عموم گذارده شده و در نهایت پس از چند مرتبه تکمیل بازبینی و اصلاح با اشتراک مساعی نهایی شده است به صورت فعلی در آمده است؛ اما عهدنامه مالک اشتر را علی علیه السلام به شخصه و بدون این که با احدی مشورت کرده باشد، هنگامی که مالک اشتر را به حکومت مصر معیّن فرمود،  نوشته است.
3. بنیانگذار اعلامیّه حقوق بشر، هر چه توانستند، به آن افتخار کردند و بر سر ملل دنیا، به خصوص ملل ضعیف و استعمار زده و محروم منّت گذاردند؛ در حالی که امام علی علیه السلام هرگز برای عهدنامه مالک اشتر بر احدی منّت نگذاشت، و آن را انجام وظیفه خود می‌دانست.
4. بنیانگذار اعلامیّه حقوق بشر، هرگز برای اعلامیه حقوق بشر احترامی قایل نشدند و کوچک‌ترین پایبندی به این نداشتند و هر جا منافعشان اقتضا کرده آن را زیر پا می‌گذارند و به آن عمل نمی‌کنند؛ اما امام علیه السلام به شهادت تاریخ، به آنچه نوشته بود و ابلاغ کرده بود، تا پای جان پایبند بود و هرگز از آن تخلف ننمود و حتی جان خود را در تحقق آن فدا کرد.

آن بزرگوار حتی در لحظه شهادت در باره قاتل خود، به آن اصول پایبند بود و به فرزندانشان فرمود: «اگر زنده ماندم، خود می‌دانم چه کنم و اگر ببخشم، وسیله قرب من به خداست.

یا در واقعه بصره فرمود: «اگر کسی از شنیدن خبر کشیدنِ خلخال از پای زن یهودی، از غصه جان دهد، گزاف نیست»

[1]. نهج البلاغه: نامه53.

[2]. https://fa.shafaqna.com/news/191730/

[3]. نهج البلاغه: نامه53.