قربانی – پنجمین عمل حج تمتع

پنجمین عمل حج تمتع، قربانیاست.

دوّمین عمل منا و پنجمین عمل حج تمتع، قربانی است. حاجی در روز عید قربان، باید برای حج تمتع، قربانی کند.

شرائط ذبح

1. چهار رگ بزرگ گردن، برید شود؛
2. وسیله ذبح، آهن باشد؛
3. حیوان رو به قبله ذبح شود؛

شرائط ذابح

1. شیعه باشد؛
2. با نام خدا ذبح کند؛
3. نیت قربانی داشته باشد.

نیت قربانی

برای خدا و انجام فرمان الهی و به قصد تقرب به خالق هستی و برای حج تمتع قربانی می‌کنم، اِمْتِثالاً لِاَمْرِ الله وَ قُرْبَةً اِلَی الله وَ خالِصاً لله. (به نوع حج توجه شود)

احکام قربانی

1. قربانی نیابت بردار است؛
2. نائب در ذبح و منوب عنه هر دو نیت کنند؛
3. نائب در ذبح به نیابت و نوع حج توجه نماید.

تذکرات مهم

قبل از قربانی، رمی جمره عقبه حجاج خاضه خانم‌ها سؤال شود.

از آن جایی که نواب قربانی آموزش دیده و خبره هستند لازم نیست به شرائط قربانی پرداخته شود.

شرایط قربانی (مختصر)

1. شرط سنی رعایت شود؛
2. خیلى پیر نباشد؛
3. بیمار نباشد؛
4. ناقص نباشد؛
5. لاغر نباشد؛
6. خصّى نباشد؛
7. در اصل خلقت بدون بیضه نباشد.

شرایط قربانی (مفصل)

شرط سنی شتر: بنا بر احتیاط واجب، وارد سال ششم شده باشد: آیت الله خامنه‌ای.

باید وارد سال ششم شده باشد: سایر مراجع.

شرط سنی گاو و بز: بنا بر احتیاط واجب، وارد سال سوم شده باشد: آیات عظام امام، بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، سیستانی، صافی، گلپایگانی، مکارم، وحید، نوری و هاشمی.

باید وارد سال سوم شده باشد: آیت الله سبحانی.

بنا بر احتیاط واجب، سه ساله باشد: آیت الله خویی.

حداقل سن، یک سال تمام است: آیت الله زنجانی.

باید بیش از یک سال باشد: هرچند بهتر است که کمتر از دو سال نباشد: آیت الله فاضل.

شرط سنی میش: بنا بر احتیاط واجب، داخل در سال دوم شده باشد: آیات عظام امام، خامنه‌ای، بهجت، گلپایگانی، صافی، مکارم، وحید و نوری.

باید وارد سال دوم شده باشد: آیت الله سبحانی.

احتیاط داخل در سال دوم شده باشد: آیات عظام خویی، تبریزی و سیستانی.

شرط سنی گوسفند: شش ماه تمام است و بنا بر احتیاط مستحب یک ساله باشد: آیت الله زنجانی.

به احتیاط واجب کمتر از ده ماه نباشد: آیت الله هاشمی.

کمتر از یک سال هم کفایت می‌کند: آیت الله فاضل.

سالم باشد: حیوان مریض کافی نیست؛ حتی مانند کچلی بنا بر احتیاط: آیات عظام امام، خامنه‌ای، بهجت، مکارم و نوری.

احوط اولی این است که مریض نباشد: آیات عظام خویی، تبریزی، سیستانی، هاشمی و وحید.

باید از مرضی که گوشتش را فاسد می‌کند، سالم باشد: آیات عظام زنجانی، سبحانی و صافی.

بنا بر احتیاط واجب باید صحیح باشد: آیت الله فاضل.

خیلی پیر نباشد: آیات عظام امام، خامنه‌ای، بهجت، زنجانی، صافی، گلپایگانی، نوری و هاشمی.

احوط پیر نباشد: بنا بر احتیاط واجب، خیلی پیر نباشد: آیات عظام خویی، تبریزی، سیستانی، سبحانی فاضل، مکارم و وحید.

تام الاجزا باشد: همه مراجع.

لاغر نباشد: آیات عظام خویی، خامنه‌ای، سیستانی و سبحانی.

به احتیاط واجب عرفا به آن لاغر نگویند: سایر مراجع.

خصی نباشد: بنا بر احوط: آیات عظام تبریزی و فاضل.

قربانی نباید خصی باشد: سایر مراجع.

بیضه کوبیده نباشد: به احتیاط واجب: آیات عظام امام و نوری.

جایز است: آیات عظام خامنه‌ای، بهجت، تبریزی، خویی، سیستانی، سبحانی، گلپایگانی، مکارم، فاضل، زنجانی، وحید و هاشمی.

در اصل خلقت، بی‌دم و بی‌گوش و بی‌شاخ نباشد: آیات عظام امام، بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، خویی، زنجانی، سبحانی، سیستانی، مکارم، نوری، هاشمی.

کافی نیست: آیات عظام صافی و گلپایگانی.

در اصل خلقت بدون بیض نباشد بنا بر احتیاط: آیت الله مکارم.

در اصل خلقت بدون بیض نباشد: سایر مراجع.

1. نیابت در قربانی

مباشرت در ذبح شرط نیست و قربانی نیابت بردار است: همه مراجع.

2. نیت در قربانی نیابتی

نائب و منوب عنه هر دو نیت کنند: هاشمی.

نائب و منوب عنه احتیاطا هر دو نیت کند: آیات عظام امام، بهجت، سیستانی و صافی.

منوب عنه باید نیت کند اگرچه احوط و اولی این است که نائب نیز نیت کند: آیات عظام خویی، تبریزی، مکارم و وحید.

اگر نائب، فقط نیابت در اصل ذبح دارد، باید خود منوب عنه هم نیت کند، ولی اگر اصل مسئولیت قربانی به او واگذار شده، نیت نائب کافی است: آیات عظام خامنه‌ای، فاضل، سبحانی و نوری.

علاوه بر خود منوب عنه، ذابح نیز باید نیت کند: آیت الله گلپایگانی

3. ایمان ذابح

بنا بر احتیاط واجب ذابح باید شیعه باشد؛ بلکه خالی از قوت نیست: حضرت امام .

ذابح باید مسلمان باشد: آیات عظام بهجت، تبریزی، زنجانی، خویی، سبحانی،سیستانی، صافی، گلپایگانی، سبحانی، مکارم، وحید و هاشمی.

اگر ذابح نائب در اصل مسئولیت قربانی است، به احتیاط واجب باید شیعه اثنی عشری باشد؛ اما اگر ذابح فقط نائب در ذبح است و نیت قربانی را خود حاجی انجام می‌دهد، شیعه بودن نائب لازم نیست: آیات عظام خامنه‌ای، جوادی، فاضل و نوری.

4. حکم تکلیفی تأخیر قربانی

احتیاط واجب آن است ذبح هدی را از روز عید تأخیر نیندازد: آیات عظام امام، خامنه‌ای، بهجت، خویی، تبریزی، سبحانی، فاضل و نوری.

احتیاط مستحب است که در روز عید قربانی را انجام دهند و تأخیر آن تا آخرین روزهای ایام تشریق جایز است: آیات عظام جوادی، سیستانی، مکارم، وحید و هاشمی.

تأخیر قربانی تا روز دوازدهم اختیارا جایز است: آیت الله زنجانی.

تأخیر تا آخر ماه ذی‌الحجه جایز است: آیات عظام صافی و گلپایگانی.

5. حکم وضعی تأخیر قربانی

اگر در صورت عمد یا به واسطه عذری مثل فراموشی یا غیر آن در روز عید ذبح نکند، واجب است آن را در ایام تشریق ذبح کند و اگر نشد تا آخر ذی‌الحجه انجام دهد: آیات عظام تبریزی، خویی و سبحانی.

اگر در صورت عمد یا به واسطه عذری مثل فراموشی یا غیر آن در روز عید ذبح نکند، واجب است آن را در ایام تشریق ذبح کند و اگر نشد تا آخر ذی‌الحجه انجام دهد بنا بر احتیاط واجب: آیات عظام امام، بهجت، خامنه‌ای، فاضل، نوری و هاشمی.

تأخیر قربانی، تا آخر ایام تشریق جایز است و در صورت عذر تأخیر تا آخر ذی‌الحجه اشکال ندارد: آیات عظام مکارم و وحید.

در حال اختیار، ذبح قربانی را می‌تواند تا روز دوازدهم به تأخیر بیاندازد و تأخیر آن بدون عذر از روز دوازدهم موج بطلان حج است، و در صورت عذر، تأخیر آن تا زمانی که بتواند بعد از قربانی حلق یا تقصیر کرده و اعمال مکه را در ذی‌الحجه به جا آورد مانعی ندارد: آیت الله زنجانی.

تأخیر قربانی از ایام تشریق اگر به صورت عمدی و بدون عذر باشد موج بطلان حج است، و در مورد جاهل مقصر به احتیاط واجب موج بطلان حج است، و در مورد جاهل قاصر و ناسی به احتیاط واجب باید بین قربانی در مکه در بقیه ذی‌الحجه و بین صوم ده روز بدل هدی جمع کند و حج او صحیح است و اگر بعد از ذی‌الحجه متذکر شد و یا به حکم علم پیدا کرد، بعید نیست حج او صحیح باشد، ولی باید در سال بعد در منا قربانی کند: آیت الله سیستانی.

تا آخر ایام تشریق بلکه تا آخر ماه ذی‌الحجه مجزی است، ولی بنا بر احتیاط واجب در غیر روز عید و سه روز بعد آن به نیت ما فی الذمه انجام شود: آیات عظام صافی و گلپایگانی.

6. ذبح قربانی در شب یازدهم

تأخیر عمدی ذبح از روز عید جایز نیست علی الاحوط، لکن اگر تأخیر شد عمدا یا جهلا یا نسیانا ذبح در شب کفایت می‌کند: آیات عظام امام، خامنه‌ای، بهجت، نوری و هاشمی.

ذبح در شب، جز برای خائف کفایت نمی‌کند: آیات عظام خوئی، زنجانی، سبحانی، فاضل و وحید.

ذبح در شب، جز برای خائف کفایت نمی‌کند، به احتیاط واجب: آیات عظام تبریزی، سیستانی، جوادی، صافی، گلپایگانی و مکارم.

7. تثلیث قربانی و مصرف آن

تثلیث قربانی بنا بر احتیاط واجب، لازم است: آیات عظام بهجت، صافی و گلپایگانی.

تثلیث قربانی بنا بر احتیاط واجب لازم است بلکه نسبت به صدقه دادن ثلث قربانی به فقیر مؤمن واجب است: آیت الله وحید.

باید از فقیر مؤمن وکالت در قبول و قیض گرفته شود و اگر این عمل را با فرض تمکن انجام ندهد بنا بر احتیاط واجب، ضامن است: آیات عظام خویی و تبریزی.

هدیه دادن قسمتی از قربانی و نیز خوردن قسمتی از آن احتیاط مستحب است، ولی صدقه دادن ثلث قربانی به فقیر مسلمان، بنا بر احتیاط واجب لازم است: آیت الله سیستانی.

هدیه دادن قسمتی از قربانی و نیز خوردن قسمتی از آن احتیاط مستحب است، ولی صدقه دادن ثلث قربانی به فقیر مسلمان، بنا بر احتیاط واجب لازم است و باید از فقیر مؤمن وکالت در قبول و قیض گرفته شود و اگر این کار را نتواند بکند اذن فقیر ساقط است: آیت الله سبحانی.

صدقه دادن ثلث قربانی به فقیری که در حرم حضور دارد هر چند زائر باشد، واجب است، ولی هدیه و خوردن قسمتی از آن احتیاط مستحب است: آیت الله زنجانی.

تثلیث واجب نیست اگر چه احتیاط مستحب است: آیات عظام امام، خامنه‌ای، فاضل، جوادی، مکارم، نوری و هاشمی.

8. روزه بدل از قربانی

اگر حاجی به هر جهتی قادر بر قربانی نباشد، موظف است ده روز روزه بگیرد؛ سه روز در حج و هفت روز پس از مراجعت از حج: همه مراجع.

9. ملاک عدم تمکن از قربانی

حاجی نه هدی و نه پولش و نه قدرت قرض یا فروش زائد از مؤونة سفر را نداشته باشد: آیت الله فاضل.

حاجی نه هدی و نه پولش یا نتواند بدون زحمت و مشقت قرض کند یا اینکه ما به ازای قرض را جهت ادا نداشته باشد: آیت الله سبحانی.

حاجی نه هدی و نه پولش را نداشته باشد: سایر مراجع.

10. اقتراض برای قربانی

قرض کردن پول قربانی واجب نیست، ولی در صورت قرض کردن، خرید قربانی واجب است: آیت الله زنجانی

قرض کردن واجب است: سایر مراجع.

11. فروش لوازم زائد بر مؤونه سفر جهت تهیه هدی

اگر می‌تواند بدون مشقت چیزی که زائد از مؤونه سفر است بفروشد، باید بفروشد و هدی بخرد: همه مراجع.

12. لزود فروش لباس

در وجوب فروش لوازد زائد بر مؤونه فرقی بین لباس و غیر لباس نیست: آیات عظام خویی، بهجت، تبریزی، زنجانی و صافی.

در وجوب فروش لوازد زائد بر مؤونه به احتیاط واجب فرقی بین لباس و غیر لباس نیست: آیت الله سیستانی.

در لباسی که به آن حاجت دارد اگر بفروشد و قربانی تهیه کند، احتیاط آن است که روزه هم بگیرد: آیت الله سبحانی.

لباس هر چه باشد لازم نیست فروخته شود: آیات عظام امام، خامنه‌ای، فاضل و نوری.

13. کسب برای تهیه هدی

اگر مناسب باشد و عسر و حرج نباشد، لازم است: آیت الله بهجت.

لازم نیست: سایر مراجع.

14. زمان سه روزه بدل از قربانی

بنا بر احتیاط واجب از هفتم تا نهم بگیرد و جلوتر نگیرد: اگر در چنین موقعیتی هم نگرفت تا آخر ماه ذی‌الحجه وقت دارد بگیرد: امام، خامنه‌ای، زنجانی، سیستانی، فاضل، مکارم، نوری و هاشمی.

می‌تواند پس از شروع به اعمال عمره تمتع از اول ذی‌الحجه روزه بگیرد: آیات عظام بهجت، تبریزی و خوئی.

می‌تواند پس از شروع به اعمال عمره تمتع از اول ذی‌الحجه روزه بگیرد و احتیاطا روزهای هفتم و هشتم و نهم ذی‌الحجه باشد، لیکن اگر قبل از ایام منا یعنی روز هشتم و نهم را روزه گرفت می‌تواند یک روز دیگر را بعد از ایام تشریق روزه بگیرد: آیت الله سبحانی.

باید این سه روز را یا کامل قبل از عید قربان بگیرد، یعنی هفتم و هشتم و نهم ذی‌الحجه و یا پس از بازگشت از منا تا آخر ذی‌الحجه روزه بگیرد: آیات عظام گلپایگانی و صافی.

15. توالی سه روزه

سه روز روزه باید پشت سر هم باشد: همه مراجع.

16. زمان هفت روزه بدل از قربانی

هفت روز را باید بعد از مراجعت از سفر حج، روزه بگیرد: همه مراجع

جایز نیست این هفت روز را در بین راه روزه بگیرد و همچنین در مکه جایز نیست مگر آنکه بنای اقامت در آنجا را داشته باشد، که در این صورت اگر مدتی بگذرد که می‌توانست به وطن خود مراجعت کند جایز است روزه بگیرد.

در صورتی که بنای اقامت در مکه دارد، باید صبر کند تا همراهان به وطن مراجعت کنند یا یک ماه بگذرد و سپس روزه بگیرد: آیات عظام خویی، تبریزی و سیستانی.

17. توالی هفت روزه

توالی واجب است: آیت الله زنجانی

بنا بر احتیاط واجب لازم است: آیات عظام امام، خامنه‌ای، تبریزی، هاشمی، خوئی، سبحانی و نوری.

توالی واجب نیست اگرچه احتیاط مستحب است: آیات عظام بهجت، سیستانی، صافی، فاضل، گلپایگانی و مکارم.

سِّر قربانی

باید توجه داشت که نه گوشت قربانی به خدا می‌رسد و نه سنگ به شیطان بلکه روح و جان عمل برای حاجی مهم است: «لَنْ ینَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَٰکنْ ینَالُهُ التَّقْوَىٰ مِنْکمْ»^([1])؛ نه گوشت‌ها و نه خون‌های آنها، هرگز به خدا نمی‌رسد. آنچه به او می‌رسد، تقوا و پرهیزگاری شماست. و این گونه حاجی با قربانی که جلوه گاه ایثار و گذشت است به تقوی درونی نایل می‌شود.

ایثار و گذشت، امتحان تقوای و قرب الهی و تعالی معنوی و روحی و رسیدن به منزل مقصود است و قربانی، نماد ایثار و گذشت است. قربانی، نماد دل کندن و بریدن از تعلّقات مادی در راه معشوق است، قربانی، نماد گسستن از غیر و پیوستن به خداوند برای رسیدن به مقام قرب الهی است. قربانی، نماد مبارزه با نفس و کشتن شیطان است و با هر جزئی از قربانی، جزئی از حاجی از آتش رهایی می‌یابد و هر چه قربانی کامل­تر باشد رهایی از آتش بیشتر است.

بگذر از فرزند و مال و جان خویش

تا خلیل الله دورانت کنند

سر بنه در کف برو در کوی دوست

تا چو اسماعیل قربانت کنند

حاجی باید در روز عید قربان و در سرزمین منا، به فدای حضرت اسماعیل قربانی کند. آن‌گاه که حضرت ابراهیم برای اجرای فرمان الهی، اسماعیلش را به قربانگاه برد و کارد را بر گلویش نهاد، ندا آمد: «قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیا»^([2]) فرمانبری را به درستی اثبات کردی! «وَفَدَینَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ»^([3]) و ما اسماعیل را در برابر قربانی بزرگی رهایی بخشیدیم؛ و آن قربانی بزرگ، همان قربانی حجاج است که هر سال به فدای اسماعیل، قربانی می‌کنند تا فقرا و مستمندان از آن بهره ببرند.

[1] – حج، آیه­ی 37

[2] – صافات، آیه­ 105

[3] – همان، آیه­ی 107