مسجد الحرام

مسجد الحرام مهمترین مکان‌های مقدس مکّه مکرمه است. پیامبر گرامی صلى الله عليه و آله ‌در باره مسجد الحرام فرمود: أعظَمُ المَساجِدِ حُرمَةً وأحَبّها إلَى اللّهِ وأکرَمُها عَلَى اللّهِ تَعالى‏، المَسجِدُ الحَرامُ[۱]؛ با حرمت‌ترینِ مسجدها و دوست داشتنی‌ترین و گرامی‌ترینشان در پیشگاه خدای متعال، مسجد­الحرام است‏.


حضرت امام على علیه السلام می‌فرماید: أربَعَةٌ مِن قُصُورِ الجَنَّةِ فِی الدُّنیا: المَسجِدُ الحَرامِ و مَسجِدُ الرَّسولِ و مسَجِدُ بَیتِ المَقدِسِ و مَسجِدُ الکوفَةِ[۲]؛ چهار قصر از قصرهاى بهشت در دنیا هستند: مسجد الحرام، مسجد الرسول، مسجد بیت المقدّس و مسجد کوفه.

 

مسجد الحرام در قرآن کریم

بَیتُ الحرام

انّ أوّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکةَ مُبارَکا وهُدًى لِلعالَمینَ[۳]؛ نخستین خانه‌ای که برای مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکّه است، که پر برکت، و مایه هدایت جهانیان است.

و إذ جَعَلنَا البَیتَ مَثابَةً لِلنّاسِ وأمنًا واتّخِذوا مِن مَقامِ إبراهیمَ مُصَلّى وعَهِدنا إلى‏ إبراهیمَ وإسماعیلَ أن طَهّرا بَیتِی لِلطّائِفینَ والعاکفینَ والرّکعِ السّجودِ[۴]؛ و به خاطر بیاورید هنگامی که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم قرار دادیم! و برای تجدید خاطره، از مقام ابراهیم، عبادت­گاهی برای خود انتخاب کنید! و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: خانه مرا برای طواف‌کنندگان و مجاوران و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان، پاک و پاکیزه کنید.

 

بَیتُ العَتیق

ثُمّ لِیقضوا تَفَثَهُم ولیوفوا نُذورَهُم ولیطّوّفوا بِالبَیتِ العَتیقِ[۵]؛ سپس، باید آلودگی­هایشان را برطرف سازند؛ و به نذرهای خود وفا کنند؛ و بر گرد خانه گرامی کعبه، طواف کنند.

أبانُ بنُ تَغلِبَ نقل می‌کند که شخصی از امام باقر علیه السلام سؤال کرد چرا ­کعبه را بیت­ عتیق می‌نامند و حضرت در جواب فرمود: هُوَ بَیتٌ حُرّ عَتیقٌ مِنَ النّاسِ، لَم یملِکهُ أحَدٌ[۶]؛ چون خانه­ای آزاد و رها شده از مردم است و کسی مالک آن نیست.

 

داستان أصحاب فیل

أصحاب فیل با آن همه لشکر و قدرت آمده بودند تا خانه خدا را ویران سازند، و خداوند با لشکرى به ظاهر بسیار کوچک و ناچیز، آن­ها را درهم کوبید، فیل‌ها را با پرنده‌هاى کوچک و سلاح‌هاى پیشرفته آن روز را، با سنگریزه سجیل از کار انداخت‌، تا ضعف و ناتوانى این انسان مغرور و خیره‌سر را در برابر قدرت الهی ظاهر و آشکار سازد: بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ. ألَم تَرَ کیفَ فَعَلَ رَبّک بِأَصحابِ الفیلِ. ألَم یجعَل کیدَهُم فی تَضلیلٍ. وأرسَلَ عَلَیهِم طَیرًا أبابیلَ. تَرمیهِم بِحِجارَةٍ مِن سِجّیلٍ. فَجَعَلَهُم کعَصفٍ مَأکولٍ[۷]؛ به نام خداوند رحمتگر مهربان. مگر ندیدى پروردگارت با پیلداران چه کرد. آیا نیرنگ­شان را بر باد نداد. و بر سر آن­ها دسته دسته پرندگانى ابابیل فرستاد. که بر آنان سنگ­هایى از گل سخت مى­افکندند و سرانجام خدا آنان را مانند کاه جویده‏ شده گردانید.

 

فَضلُ الصّلاةِ فِی المَسجِدِ الحَرام

پیامبر گرامی صلى الله عليه و آله می‌فرماید: صَلاةٌ فِی المَسجِدِ الحَرامِ مِائَةُ ألفِ صَلاةٍ، وصَلاةٌ فی مَسجِدی ألفُ صَلاةٍ، وفی بَیتِ المَقدِسِ خَمسُمِائَةِ صَلاةٍ[۸]؛  یک نماز در مسجد­الحرام، برابر با صد هزار نماز است و یک نماز در مسجد من هزار نماز است و در بیت ­المقدس پانصد نماز است.

امام باقر علیه السلام می‌فرماید: مَن صَلّى‏ فِی المَسجِدِ الحَرامِ صَلاةً مَکتوبَةً قَبِلَ اللّهُ بِها مِنهُ کلّ صَلاةٍ صَلّاها مُنذُ یومِ وَجَبَت عَلَیهِ الصّلاةُ، وکلّ صَلاةٍ یصَلّیها إلى‏ أن یموتَ[۹]؛ هرکس در مسجد­الحرام یک نماز واجب بخواند، خداوند همه نمازهایى را که از روز وجوب نماز بر او، خوانده است و همه نمازهایى را که تا زمان مرگ مى­خواند، به برکت این نماز از او قبول مى کند.

و چه بجا و ارزشمند است که زائر، نمازهای قضای خود را در مسجد الحرام بخواند.

 

فیهِ آیاتٌ بَیناتٌ

در مسجد الحرام آیات و نشانه‌های مقدسی است: فیهِ آیاتٌ بَیناتٌ مَقامُ إبراهیمَ ومَن دَخَلَهُ کانَ آمِنًا[۱۰]؛ در آن، نشانه‌های روشن، از جمله مقام ابراهیم است؛ و هر کس داخل آن  خانه شود؛ در امان خواهد بود.

 

حجر الاسود

یکی از آیات الهی حجر الاسود است. پیامبر گرامی صلى الله عليه و آله می‌فرماید: الحَجَرُ یمینُ اللّهِ فِی الأَرضِ، فَمَن مَسَحَ یدَهُ عَلَى الحَجَرِ فَقَد بایعَ اللّهَ أن لا یعصِیهُ[۱۱]؛ حجر الاسود، دست خدا در زمین است. هر که دست خود را بر آن بکشد، با خدا بیعت کرده که او را نافرمانى نکند.

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ إِبْرَاهِیمَ بِبِنَاءِ الْکَعْبَةِ وَ أَنْ یَرْفَعَ قَوَاعِدَهَا وَ یُرِیَ النَّاسَ مَنَاسِکَهُمْ فَبَنَى إِبْرَاهِیمُ وَ إِسْمَاعِیلُ الْبَیْتَ کُلَّ یَوْمٍ سَافاً حَتَّى انْتَهَى إِلَى مَوْضِعِ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ. فَنَادَى أَبُو قُبَیْسٍ إِبْرَاهِیمَ إِنَّ لَکَ عِنْدِی وَدِیعَةً فَأَعْطَاهُ الْحَجَرَ فَوَضَعَهُ مَوْضِعَهُ[۱۲]؛ خداوند عزّ و جلّ ابراهیم خلیل را فرمود تا خانه کعبه را بسازد و دیوار آن را بالا ببرد و آداب زیارت و مناسک حجّ را به مردم بیاموزد. ابراهیم با یارى فرزندش اسماعیل، هر روز، یک ردیف از سنگچین دیوار کعبه را چیدند تا آن روز که ارتفاع دیوار به ردیف حجر الأسود رسید در این هنگام کوه أبو قبیس فریاد زد که اى ابراهیم خلیل، امانتى در نزد من دارى و با فریادى عظیم سنگى را بر دامن خود غلتانید. ابراهیم آن سنگ را برداشت و در همین محل به کار گذاشت.

 

رکن یمانِی

یکی از آیات الهی رکن یمانی است. بن عباس می­گوید: إنّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله و سلم قَبّلَ الرّکنَ الیمانِی، ووَضَعَ خَدّهُ عَلَیهِ‏. پیامبر گرامی اسلام رکن یمانی را بوسید و صورتش را بر روی آن نهاد.

از پیامبر گرامی صلى الله عليه و آله سؤال شد اى پیامبر خدا ! دیده­ایم که زیاد بر رکن یمانى دست مى­کشىی؟ حضرت ‌فرمود: ما أتَیتُ عَلَیهِ قَطّ إلّا وجَبرَئیلُ قائِمٌ عِندَهُ یستَغفِرُ لِمَن استَلَمَهُ[۱۳]؛ هرگز نزد رکن یمانى نیامدم، مگر آن­که جبرئیل کنار آن ایستاده بود و براى هر که آن را لمس مى‌نمود،طلب آمرزش مى ­کرد.

 

حَطیم

معاویة بن عمّار می‌گوید از امام صادق علیه السلام درباره حطیم پرسیدم آن بزرگوار فرمود: هو ما بَینَ الحَجَرِ الأَسوَدِ و بابِ البَیتِ[۱۴]؛ میان حجرالأسود و درِ کعبه است.

معاویة بن عمّار می‌گوید از امام صادق سبب نام حطیم پرسیدم آن بزرگوار فرمود: لِأَنّ النّاسَ یحطِمُ بَعضُهُم بَعضًا هُنالِک[۱۵]؛ چون در آن جا مردم همدیگر را فشار مى دهند.

ابوبلال مکى می‌گوید دیدم امام صادق را دیدم که بر گرد کعبه طواف کرد سپس میان در کعبه و حجرالاسود، دو رکعت نماز خواند گفتم: هیچ کس را ندیدم که اینجا نماز بخواند! آن بزرگوار فرمود: فَقالَ: هذَا المَکانُ الّذی تیبَ عَلى‏ آدَمَ فیهِ[۱۶]؛ این­جا، همان جاست که توبه آدم پذیرفته شد.

 

مُلتَزَم

پیامبر گرامی صلى الله عليه و آله می‌فرماید: بَینَ الرّکنِ والمَقامِ مُلتَزَمٌ، ما یدعو بِهِ صاحِبُ عاهَةٍ إلّا بَرِئَ[۱۷]؛ میان رکن و مقام، ملتزم است. هیچ دردمندى آن جا دعا نمى‌کند، مگر آن که بهبود یابد. 

پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید: ما دَعا أحَدٌ بِشَی‏ءٍ فی هذَا المُلتَزَمِ إلّا استُجیبَ لَهُ[۱۸]؛ هیچ کس در این ملتزم چیزى از خدا نخواست، مگر آن که اجابت شد.

پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید: المُلتَزَمُ مَوضِعٌ یستَجابُ فیهِ الدّعاءُ، وما دَعا عَبدٌ اللّهَ دَعوَةً إلّا استَجابَها؛ ملتزم، جایى است که دعا در آن پذیرفته است و هیچ بنده اى چیزى از خدا نخواست، مگر آن که آن را پذیرفت.

 

مُستَجار

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: بَنى‏ إبراهیمُ البَیتَ… وجَعَلَ لَهُ بابَینِ: بابٌ إلَى المَشرِقِ وبابٌ إلَى المَغرِبِ، والبابُ الّذی إلَى المَغرِبِ یسَمّى المُستَجارَ[۱۹]؛ حضرت ابراهیم کعبه را ساخت … و براى آن دو در قرار داد: درى به مشرق و درى به مغرب. مستجار، درى است که رو به مغرب است.

امام سجاد علیه السلام می‌فرماید: لَمّا هَبَطَ آدَمُ إلَى الأَرضِ طافَ بِالبَیتِ، فَلَمّا کانَ عِندَ المُستَجارِ دَنا مِنَ البَیتِ فَرَفَعَ یدَیهِ إلَى السّماءِ فَقالَ: یا رَبّ، اغفِر لی. فَنودِی: إنّی قَد غَفَرتُ لَک. قالَ: یا رَبّ، ولِوُلدی! فَنودِی: یا آدَمُ، مَن جاءَنی مِن وُلدِک فَباءَ بِذَنبِهِ بِهذَا المَکانِ غَفَرتُ لَهُ[۲۰]؛ چون آدم به زمین هبوط کرد، کعبه را طواف نمود. کنار مستجار که رسید، به کعبه نزدیک شد، دستان خود را به آسمان بلند کرد و گفت: پروردگارا، مرا ببخشاى. ندا آمد: تو را بخشودم. گفت: خدایا، فرزندانم را. ندا آمد: اى آدم! هر یک از فرزندان تو سراغ من آید و گناه خویش را این جا یاد آورد، گناهش را مى‌آمرزم.

 

مقام ابراهیم

یکی از آیات الهی مقام ابراهیم است. واتّخِذوا مِن مَقامِ إبراهیمَ مُصَلّى[۲۱]؛ از مقام ابراهیم، عبادتگاهی برای خود انتخاب کنید.

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: لَمّا أوحَى اللّهُ تَعالى‏ إلى‏ إبراهیمَ أن أذّن فِی النّاسِ بِالحَجّ أخَذَ الحَجَرَ الّذی فیهِ أثَرُ قَدَمَیهِ وهُوَ المَقامُ فَوَضَعَهُ بِحِذاءِ البَیتِ لاصِقًا بِالبَیتِ بِحِیالِ المَوضِعِ الّذی هُوَ فیهِ الیومَ، ثُمّ قامَ عَلَیهِ فَنادى‏ بِأَعلى‏ صَوتِهِ بِما أمَرَهُ اللّهُ تَعالى‏ بِهِ، فَلَمّا تَکلّمَ بِالکلامِ لَم یحتَمِلهُ الحَجَرُ، فَغَرِقَت رِجلاهُ فیهِ، فَقَلَعَ إبراهیمُ رِجلَیهِ مِنَ الحَجَرِ قَلعًا[۲۲]؛ چون خداوند به حضرت ابراهیم وحى کرد که مردم را به حج ندا بده، سنگى را که اثر گام­هایش در آن است مقام رو به روى کعبه و چسبیده به کعبه، در همان جایى که امروز است قرار داد. سپس بر آن ایستاد و فرمان خدا را با رساترین صدایش ندا داد. چون آن سخن را گفت، سنگ تاب تحمل او را نیاورد، پاهایش در آن فرو رفت. پس ابراهیم، پاهایش را از سنگ برکند.

 

حجر اسماعیل

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: الحِجرُ بَیتُ إسماعیلَ، وفیهِ قَبرُ هاجَرَ وقَبرُ إسماعیلَ.

طاووس فقیه می‌گوید امام سجّاد علیه السلام را در حجر دیدم که نماز مى‌خواند و چنین دعا فرمود: عُبَیدُک بِبابِک، أسیرُک بِفِنائِک، مِسکینُک بِفِنائِک، سائِلُک بِفِنائِک، یشکو إلَیک ما لایخفى‏ عَلَیک لَا تَرُدّنی عَن بابِک[۲۳]؛ بنده ناچیز تو به درگاه توست، اسیر تو در آستانه توست، نیازمند تو به درگاه توست، گداى تو به آستانه توست، نزد تو شکایتى دارد، که بر تو پنهان نیست، مرا از درگاهت بازنگردان.

 

چاه زَمزَم

یکی از آیات الهی چاه زمزم است. امام صادق علیه السلام می‌فرماید: لَمّا ارتَفَعَ النّهارُ عَطِشَ إسماعیلُ وطَلَبَ الماءَ، فَقامَت هاجَرُ فِی الوادی فی مَوضِعِ المَسعى‏ ونادَت: هَل فِی الوادی مِن أنیسٍ؟ فَغابَ عَنها إسماعیلُ، فَصَعِدَت عَلَى الصّفا ولَمَعَ لَهَا السِّرابُ فِی الوادی وظَنّت أنّهُ ماءٌ، فَنَزَلَت فی بَطنِ الوادی وسَعَت، فَلَمّا بَلَغَتِ المَسعى‏ غابَ عَنها إسماعیلُ. ثُمّ لَمَعَ لَهَا السِّرابُ فی ناحِیةِ الصّفا، فَهَبَطَت إلَى الوادی تَطلُبُ الماءَ، فَلَمّا غابَ عَنها إسماعیلُ عادَت حَتّى‏ بَلَغَتِ الصّفا فَنَظَرَت، حَتّى‏ فَعَلَت ذلِک سَبعَ مَرّاتٍ. فَلَمّا کانَ فی الشّوطِ السّابِعِ – وهِی عَلَى المَروَةِ – نَظَرَت إلى‏ إسماعیلَ وقَد ظَهَرَ الماءُ مِن تَحتِ رِجلِهِ، فَعادَت حَتّى‏ جَمَعَت حَولَهُ رَملاً، فَإنّهُ کانَ سائِلاً فَزَمّتهُ بِما جَعَلَتهُ حَولَهُ، فَلِذلِک سُمّیت زَمزَمَ[۲۴]؛ چون روز بالا آمد، اسماعیل تشنه شد و آب طلبید. هاجر در وادىِ محلّ سعى ایستاد و ندا داد: آیا در این وادى همدمى هست؟ اسماعیل از چشمش پنهان ماند. به بلندى صفا رفت، سراب وادى در نظرش درخشید، پنداشت که آب است، به وادى فرود آمد و دوید، چون به محلّ سعى رسید، اسماعیل از نظرش ناپدید شد، این بار، سراب در سوى صفا بر او جلوه کرد. باز هم در پى آب به وادى فرود آمد. چون باز هم اسماعیل از نظرش ناپدید شد، دوباره به صفا بازگشت و نگاه کرد. این کار را هفت بار انجام داد. نوبت هفتم که او بر فراز مروه بود، به اسماعیل نگریست در حالى که از زیر پایش آب آشکار شده بود. بازگشت و ریگ­ها را دور آن جمع کرد، چون آب در سیلان بود، با آن­چه اطرافش قرار داد، آب را جمع کرد، از این رو به «زمزم» نامیده شد.

پیامبر گرامی صلى الله عليه و آله می‌فرماید: ماءُ زَمزَمَ دَواءٌ لِما شُرِبَ لَهُ[۲۵].

امام علی علیه السلام می‌فرماید: ماءُ زَمزَمَ خَیرُ ماءٍ عَلى‏ وَجهِ الأَرضِ[۲۶].

 

اعمال مسجد الحرام

  1. ورود به مسجد الحرام با سلام بر پیامبر گرامی اسلام. امام باقر علیه السلام هنگام ورود می‌فرمود: «أشهَدُ أن لا إلهَ إلّا اللّهُ وَحدَهُ لا شَريكَ لَهُ وأشهَدُ أنّ مُحَمّدًا عَبدُهُ ورَسولُهُ، آمَنتُ بِاللّهِ وكَفَرتُ بِالطّاغُوتِ السّلامُ عَلَيكَ أيّهَا النّبِيّ ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَكاتُهُ بِسمِ اللّهِ وبِاللّهِ ومِنَ اللّهِ وما شاءَ اللّهُ والسّلامُ عَلى‏ أنبِياءِ اللّهِ ورُسُلِهِ والسّلامُ عَلى‏ رَسولِ اللّهِ والسّلامُ عَلى‏ إبراهيمَ والحَمدُ للّهِ رَبّ العالَمينَ؛
  2. ورود با تواضع و خشوع: امام صادق علیه السلام: «إذا دَخَلتَ المَسجِدَ الحَرامَ فَادخُلهُ حافِيًا عَلَى السّكينَةِ والوَقارِ والخُشوعِ»؛
  3. ورود به مسجد ادعیه دارد که در کتب ادعیه آورده شده است؛
  4. انجام یک دور طواف به عنوان تحیت؛
  5. استلام حجرالاسود در صورت امکان؛
  6. استلام رکن یمانی؛
  7. زیارت انبیاء؛
  8. نوشیدن آب زمزم و خواندن دعای آن؛
  9. پرداخت صدقه؛
  10. نگاه به کعبه: پیامبر گرامی صلى الله عليه و آله می‌فرماید: النّظَرُ إلَى الکعبَةِ عِبادَةٌ[۲۷]؛ نگاه به کعبه عبادت است. امام صادق علیه السلام می‌فرماید: مَن نَظَرَ إلَى الکعبَةِ لَم یزَل تُکتَبُ لَهُ حَسَنَةٌ وتُمحى‏ عَنهُ سَیئَةٌ، حَتّى‏ ینصَرِفَ بِبَصَرِهِ عَنها[۲۸]؛ هر که دیده به خانه کعبه بدوزد؛ پیوسته ثوابى براى او نوشته مى‌شود و گناهى از او پاک گردد تا این­که نگاه خود را از کعبه بردارد.

 

اعمال ویژه مسجد الحرام

  1. طواف مستحبی (نیاز به احرام ندارد)؛
  2. شرکت در نماز جماعت؛
  3. خواندن نماز قضا با توجه به ارزش نماز در مسجد­الحرام؛
  4. تلاوت قرآن کریم؛
  5. خواندن دعای عهد؛
  6. خواندن مناجات حضرت امیر در مسجد کوفه؛
  7. راز و نیاز با حضرت حق، در حجر اسماعیل؛
  8. استغفار، توبه و انابه.
  9. شریک کردن ذوی الحقوق و ملتمسین دعا.

 

نکات مهم مسجد الحرام

  1. توجه به شرف حضور؛
  2. رعایت آداب مسجد­الحرام؛
  3. انجام اعمال مسجد­الحرام؛
  4. نهایت ادب و احترام در استفاده از قرآن کریم؛
  5. خلوت کردن مطاف برای انجام طواف واجب دیگران؛
  6. رعایت محرم و نامحرم در انجام آداب و اعمال؛
  7. سجده بر سنگ فرش‌های مسجد الحرام (بدون رعایت تقیه)؛
  8. اقامه نماز ظهر در شبستان مسجد بین رکن یمانی و حجر؛
  9. اقامه نماز مغرب به سمت مقام ابراهیم؛
  10. بهترین روش برای اقامه نماز شرکت در نماز جماعت و اعاده نماز قصر به صورت فُرادی؛
  11. در صورت نیاز به روحانیون مستقر در روبروی حجر یا پشت مقام مراجعه شود.

 

از امور زیر در مسجد الحرام پرهیز شود

  1. طواف موقع اذان و بعد آن؛
  2. طواف بلافاصله بعد از نماز؛
  3. استعلام حجر­الاسود، توسط خانم‌ها؛
  4. نماز خواندن یا ایستادن پشت مقام توسط خانم‌ها؛
  5. خارج شدن از مسجد در آستانه اقامه نماز جماعت؛
  6. کندن نخ پرده کعبه.

[۱] – منتخب حكم النبيّ الأعظم صلّي الله عليه و آله ،ج۱، ص ۴۴۴

[۲] – سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، ج۷، ص۲۴۴

[۳] – آل عمران، آیه­ی ۹۶

[۴] – بقره، آیه­ی ۱۲۵

[۵] – حج، آیه­ی ۲۹

[۶] – الوافي ، ج ۱۲، ص ۱۹۷

[۷] – سوره فیل

[۸] – الجامع الصغير، ج ۲، ص ۱۱۰

[۹] – رسائل الشهيد الأوّل ،ج ۱، ص۱۰۷

[۱۰] – آل عمران، آیه­ی ۹۷

[۱۱] – حج و عمره در قرآن و حديث ، ج۱، ص ۱۵۸

[۱۲] – الوافي ،ج۱۲، ص ۱۴۹

[۱۳] – حكم النبى الأعظم ،ج۶، ص ۳۵۱

[۱۴] – روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه( ط- القديمة) ، ج۴، ص۱۳

[۱۵] – جامع أحاديث الشيعة ، ج۱۰، ص ۱۴۵

[۱۶] – روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه( ط- القديمة) ،ج۴، ص ۹۸

[۱۷] – حكم النبى الأعظم ،ج۶، ص۳۵۰

[۱۸] – الحج والعمرة في الكتاب والسنة ،ج۱، ص ۱۰۹

[۱۹] – بحار الأنوار – ط مؤسسةالوفاء ، ج۹۹، ص ۳۸

[۲۰] – الحج والعمرة في الكتاب والسنة ،ج۱، ص۱۱۱

[۲۱] – بقره، آیه­ی ۱۲۵

[۲۲] – علل الشرائع ،ج۲، ص۴۲۳

[۲۳] – ميزان الحكمة ، ج۴، ص ۳۲۳۳

[۲۴] – الحج والعمرة في الكتاب والسنة ،ج۱، ص۱۱۵

[۲۵] – بحار الأنوار – ط مؤسسةالوفاء ، ج۹۹، ص۲۴۴

[۲۶] – همان

[۲۷] – الدر المنثور في التفسير بالماثور، ج۱، ص۳۲۸

[۲۸] – روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه( ط- القديمة)، ج۴، ص ۴۷

نوشته های مشابه

← نوشته قبلی

نوشته بعدی →

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *