در سال 1353 هجری قمری، مرحوم آیت لله العظمی نجفی مرعشی قدس سره، نسخهای از «صحیفه سجادیه» را برای علامه معاصر، مؤلف تفسیر طنطاوی و مفتی اسکندریه فرستاد و ایشان پس از مطالعه آن، در پاسخ چنین نوشت: «این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گران بهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن مینگرم، آن را از کلام خالق پایینتر و از گفتار مخلوق برتر مییابم»
صحیفه سجادیه
مجموع دعاهای حضرت امام سجاد علیه السلام به نام «صحیفه سجادیه»، برجستهترین کتاب شیعیان بعد از قرآن مجید و نهج البلاغه است[1] و بزرگترین و مهمترین گنجینه گران بهای حقایق و معارف الهی به شمار میرود و به زبور آلمحمد و اخت القران لقب گرفته است.
ابنشهرآشوب، صحیفه سجادیه را جزو نخستین کتابهایی میداند که پس از ظهور اسلام نوشته شده است.[2] و شهید علامه مرتضی مطهری، صحیفه سجادیه را قدیمیترین کتاب شیعه بعد از قرآن معرفی کرده و معتقد است دعاهای صحیفه سجادیه، هم از نظر سند و هم از نظر محتوا، بسیار اعتبار دارد. وی این کتاب را تنها کتابی معرفی میکند که از اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم قمری به صورت یک کتاب در دست بوده است.[3] و آقابزرگ تهرانی، نسخهشناس شیعه نوشته است صحیفه سجادیه را «اُختُ القرآن» (خواهر قرآن)، «اِنجیل اهل بیت»، «زَبور آل محمد» و «صحیفهٔ کامله» لقب دادهاند.[4] و به گفته عزالدین جزایری، این کتاب در حوزههای علمیه هندوستان تدریس میشده است.[5]
بخشی از یادداشت امام خمینی درباره صحیفه سجادیه در حاشیه نسخهای از صحیفه سجادیه که به نوه خود سید علی خمینی هدیه کرده آمده است: صحیفه کامله سجادیه، نمونه کامل قرآن صاعد است و از بزرگترین مناجات عرفانی در خلوتگاه انس است که دست ما کوتاه از نیل به برکات آن است. آن کتابی است الهی که از سرچشمه نور الله نشئت گرفته و طریقه سلوک اولیای بزرگ و اوصیای عظیمالشأن را به اصحاب خلوتگاه الهی میآموزد. این کتاب مقدس چون قرآن کریم سفره الهی است که در آن، همهگونه نعمت موجود است و هرکس به مقدار اشتهای معنوی خود از آن استفاده میکند.[6]
روش عالی و بیبدیل دعا
صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه دریای بیکرانی از علوم و معارف اسلامی است که طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پارهای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا در آن مطرح شده است.
حضرت امام سجاد علیه السلام در یکى از طوفانىترین و پیچیدهترین شرائط و در خفقانترین و دردناکترین ادوار تاریخ صدر اسلام قرار داشت و دعاهای آن بزرگوار در عین این که حرکت اخلاقی و تربیتی بود، مبارزهی نفس گیر به شمار می رفت. آن بزرگوار در آن شرائط، با روش عالی و بیبدیل دعا، به عنوان بهترین شیوه تبلیغ و مبارزه، چند هدف اساسی را دنبال کرد:
- تبیین عالیترین معارف دین به تشنگان ذلال معرفت
- تبیین ضرورت ارتباط قلبی با پروردگار عالم، برای پیروزی، ماندگاری و اثرگذاری جهادگران
- کادرسازی و تربیت نیروهای ارزشی با خودسازی، تهذیب نفس و ارتباط قلبی با پروردگار عالم
- مبارزه مخفی با دشمنان دین، در قالب دعا و مناجات
مجموعه گرانسنگ صحیفه سجادیه که حاوی بیش از 50 دعا است، در حقیقت دوره کاملی از معارف توحیدی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است و چراغ هدایتی برای نسلهای آینده به حساب میآید.
به خاطر جایگاه رفیع و اعتبار کم نظیر صحیفه سجادیه، در تاریخ اسلام شرحهای بسیاری به زبان عربی و فارسی بر این کتاب نوشته شده است. در حدود پنجاه شرح بر صحیفه سجادیه را مرحوم علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتاب پر ارج الذریعه نام برده است و علاوه بر شرحها، توسط دانشمندان ترجمههای متعددی بر صحیفه نگاشته شده است.
در سال 1353 هجری قمری مرجع فقید، مرحوم آیت لله العظمی نجفی مرعشی قدس سره، نسخهای از صحیفه سجادیه را برای علامه معاصر، مؤلف تفسیر طنطاوی و مفتی اسکندریه فرستاد و ایشان پس از تشکر از دریافت این هدیه گرانبها و ستایش فراوان از آن، در پاسخ چنین نوشت: «این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن مینگرم، آن را از کلام خالق پایینتر و از گفتار مخلوق برتر مییابم»
فهرست عناوین صحیفه سجادیه
- ستایش خدا
- درود بر محمد و خاندان او
- درود بر فرشتگان حامل عرش
- درخواست رحمت برای پیروی پیامبران
- دعای آن حضرت برای خود و دوستانش
- دعا هنگام صبح و شام
- دعای هنگام حوادث و هنگام اندوه
- پناه بردن به خدا از ناملایمات، اخلاق ناپسند و کارهای زشت
- در اشتیاق به طلب آمرزش
- در پناه بردن به درگاه خداوند
- در طلب فرجام نیک
- در اعتراف به گناه و طلب توبه
- در درخواست حوائج
- در شکایت از ستمگران
- هنگام بیماری و پیش آمدن اندوه یا گرفتاری
- درخواست عفو از گناهان و عیبها
- درخواست دفع شر شیطان و پناه بردن به خداوند
- دعا پس از رفع خطر و پس از برآورده شدن سریع حاجت
- در طلب باران پس از قحطی و خشکسالی
- در طلب اخلاق ستوده و رفتار پسندیده
- دعا هنگام حزن و اندوه
- دعا هنگام سختی و مشقت و مشکلات
- در طلب عافیت و شکر و سپاس بر آن
- دعای برای پدر و مادرش
- دعا برای فرزندان خود
- دعا برای همسایگان و دوستان
- دعا برای مرزداران کشور اسلامی
- در پناه بردن به خدا
- دعا هنگام تنگ شدن روزی
- در طلب یاری از خدا برای پرداخت قرض
- در ذکر توبه و طلب آن
- دعا پس از نماز شب
- در طلب خیر
- دعا هنگام گرفتاری و هنگام دیدن کسی که به رسوایی گناه گرفتار شده بود
- دعا در مقام رضا هنگام دیدن دنیاداران
- دعا هنگام رعد و برق
- در اعتراف به این که از عهده شکر نعمتهای خدا نمیتوان بر آمد
- در عذر خواهی از کوتاهی در ادای حقوق بندگان خدا
- در طلب عفو و رحمت
- دعا هنگامی که از مرگ کسی با خبر میشد، یا از مرگ یاد میکرد
- در طلب پرده پوشی و نگهداری از گناه
- دعا هنگام ختم قرآن
- دعا هنگام نگاه کردن به ماه نو و رویت هلال
- دعای اول ماه رمضان
- دعا در وداع ماه رمضان
- دعای روزهای عید فطر و جمعه
- دعا در روز عرفه
- دعا در روزهای عید قربان و جمعه
- دعا برای دفع مکر دشمنان
- دعا در ترس از خدا
- دعا در تضرع و زاری
- اصرار در خواهش از خدا
- دعا در مقام کوچکی در پیشگاه الهی
- دعا در طلب رفع اندوهها
مشهور است که دعاهای انشاء شده توسط حضرت امام سجاد علیه اسلام بیش از آن تعداد دعایی است که در صحیفه سجادیهی مشهور موجود است بر همین اساس در زمان علامه مجلسی، علامه افندی در پی تحقیق و تفحص تقریبا به تعداد صد دعا از امام سجاد علیه اسلام دست یافت و کتاب جدیدی با عنوان «صحیفه سجادیه ثانیه» نوشت و بعد از او شیخ حرعاملی، طی تحقیق و تفحص دیگری، به دعاهای جدیدی دست یافت و کتاب «صحیفه سجادیه ثالثه» را نوشت و علامه حاجی نوری، صاحب کتاب مستدرک، طی تحقیق و تفحص دیگری، به دعاهای جدیدی دست یافت و کتاب «صحیفه سجادیه رابعه» را تدوین کرد و پس از آن علامه آقابزرگ تهرانی صاحب الذریعه و استاد امام خمینی رحمت الله علیه، طی تحقیق و تفحص دیگری، به دعاهای جدیدی دست یافت و کتاب «صحیفه سجادیه خامسه» را نوشت و بعد آن کلبعلی تبریزی کتابی به نام «صحیفه سجادیه سادسه» را تدوین کرد و به این ترتیب تا هشت صحیفه سجادیه نوشته شده است اما مشترک همه این صحیفههای هشت گانه همان پنجاه و چهار دعایی است که در صحیفه سجادیه مشهور موجود است.
[1]. پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۹۷ش، ص۲۸۱.
[2]. ابنشهرآشوب، معالم العلما، ۱۳۸۰ق، ص۲.
[3]. مطهری، فلسفه اخلاق، ۱۳۹۰ش، ص۳۶.
[4]. آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۱۸-۱۹.
[5]. جزائری، شرح الصحیفة السجادیه، ۱۴۰۲ق، ص۱۹.
[6]. امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۲۱، ص۲۰۹
دیدگاهتان را بنویسید