عصر حضرت امام سجاد علیه السلام یکى از طوفانى‌ترین، پیچیده‌ترین و دردناک‌ترین ادوار تاریخ صدر اسلام است. آن بزرگوار در این شرائط طوفانى و دردناک با صبوری زایدالوصف، با تدبیر شایسته، با شیوه منحصر به فردِ رهبری، با اقدامات راهبردی و با جهادی خستگی ناپذیر و مبارزه‌ای نفس‌گیر؛ وظائف خطیر امامت را به شایستگی انجام داد و تمامی تهدیدها را به فرصت‌های ناب تبدیل نمود.
حضرت امام علی بن الحسین مشهور به امام سجاد، ملقب به زین‌العابدین علیه السلام، چهارمین امام شیعیان، به قول مشهور در 5 شعبان سال 38 هجری قمری در مدینه، دیده به جهان گشود، در 10 محرم سال 61 هجری قمری، در سن 23 سالگی، به امامت رسید و پس از 34 سال امامت، در 25 محرم سال 95 هجری قمری و در سن 57 سالگی به شهادت رسید.
مقاطع زندگی حضرت امام سجاد علیه السلام
حضرت امام سجاد علیه السلام حدود سه سال دوران جدش امیر مؤمنان علیه السلام و حدود ده سال دوران امامت عمومی خویش امام حسن مجتبی علیه السلام و به مدت یازده سال دوران امامت پدرش حضرت امام حسین علیه السلام را درک کرد و ابتدای امامت آن بزرگوار از عصر عاشورا و در کوران مصائب و گرفتاری‌ها و اسارت اهل بیت عصمت و طهارت شروع شد.
الغاب ویژه و اختصاصی حضرت امام سجاد علیه السلام
به خاطر عبادت بسیار حضرت امام سجاد علیه السلام را زین‌العابدین خوانده‌اند و به خاطر سجده های طولانی حضرت را سجاد یا سیدالساجدین نامیده‌اند و به خاطر گریه‌های بسیار او را از بکائین عالم شمارده‌اند.
شرائط حاکم بر دوران امامت حضرت امام سجاد علیه السلام
عصر حضرت امام سجاد علیه السلام یکى از طوفانى‌ترین، پیچیده‌ترین و دردناک‌ترین ادوار تاریخ صدر اسلام است. آن بزرگوار با دشوارترین، بحرانی‌ترین و سیاه‌ترین شرائط ممکن مواجه بود.
برای روشن شدن پیچیدگی، دشواری و سختی عصر امامت حضرت امام سجاد علیه السلام و برای روشن شدن جهاد خستگی ناپذیر و مبارزه نفس‌گیر آن بزرگوار و برای روشن شدن عظمت و بزرگی کاری که آن بزرگوار به آن همت گمارد و برای روشن شدن نتایج معجزه‌گونه ره‌آورد پیام عاشور؛ باید ابتدا شرائط حاکم بر دوران امامت حضرت امام سجاد علیه السلام مورد بررسی و بازخوانی قرار گیرد تا کسی نگوید: حضرت امام سجاد علیه السلام، شخصی بیمار بود و اهل مبارزه و جهاد نبود.
شرائط حاکم
عصر حضرت امام سجاد علیه السلام یکى از طوفانى‌ترین، پیچیده ترین، دردناک‌ترین و سیاه‌ترین ادوار تاریخ صدر اسلام به حساب می‌آید. امامت به پادشاهی تبدیل شده بود، پست‌ترین افراد جامعه با نام امیرالمؤمنین و جانشینی پیامبر بر امت اسلامی مسلط شده بودند و مقدرات مسلمانان را بدست گرفته بودند.
سرسخت‌ترین دشمنان دین، با قیافه ظاهراً اسلامی، کفر و نفاق خود را مخفی کرد و بنام دین، نابودی دین را هدف قرار دادند، امامان معصوم را به عنوان دشمنان دین به مردم معرفی کردند و به شیوه مرموزی انحراف و بدعت، فساد و فحشا، را با نام ارزش‌های دین و سیره پیامبر رواج دادند و جاهلیت رخت بربسته را دوباره به جامعه برگرداندند. سفاکان خونریز با رعب و وحشت، اختناق و خفقان، ظلم و ستم، کشتار و فاجعه، از کشته دوستان اهل بیت عصمت و طهارت پشته‌ها ساختند.
در این بین دو مشکل اساسی دیگر نیز وجود داشت یکی وجود مدعیان مبارزه با حکومت امویان که خود به روش حاکمان سفاک عمل می‌کردند و دیگری روحیه متزلزل و بی ثبات مردم که به هیچ وجه نمی‌شد بر کمک و یاری آن‌ها حساب کرد و این دو مشکل کار را دشوارتر و پیچیده تر کرده بود.
شرائط ویژه و اختصاصی دوران امامت حضرت امام سجاد علیه السلام
آن چه ذکر شد شرائط عمومی بود که برای بیشتر ائمه وجود داست اما حضرت امام سجاد علیه السلام یک شرائط ویژه و اختصاصی هم داشت. حضرت امام سجاد زین‌العابدین علیه السلام در شرائطی به امامت رسید که هیچ امامی در آن شرائط قرار نگرفت، امامت حضرت امام سجاد علیه السلام در شرائطی شروع شد که در یک جنگ بی‌رحمانه و کشتار فجیعانه، پدر و برادران و هفده تن از خاندان عصمت و طهارت و هفتاد و دو تن از اصحاب و انصار پدررانش به شهادت رسیده بودند و هم اکنون خود و خاندان عصمت و طهارت در حال اسارت همراه سرهای شهیدان، شهر به شهر و دیار به دیار گردانده می‌شد و در فاصله دو سال واقعه حره اتفاق افتاد که صدها حافظ قرآن کریم و اصحاب پیامبر کشته شدند. حادثه دلخراش کربلا و واقعه حره بخشی از هزاران جنایات بنی‌امیه است. این شرائط حفقان بسیار دهشت باری را در جامعه آن روز ایجاد کرده بود و می‌رفت تا بنیان‌های جامعه را تباه سازد، اسلام را محو کند و مسلمانی از رونق بیندازد.
جهاد و مبارزه حضرت امام سجاد علیه السلام
این شرائط طوفانى و دردناک می‌رفت تا بنیان‌های جامعه را به تباهی کشد، اسلام را با چالشی جدی روبرو سازد و مسلمانی از رونق بیندازد، حضرت امام سجاد علیه السلام، در این شرائط طوفانى و دردناک با صبوری زایدالوصف، با تدبیر شایسته، با شیوه منحصر به فردِ رهبری، با اقدامات راهبردی و با جهادی خستگی ناپذیر و مبارزه‌ای نفس‌گیر؛ وظائف خطیر امامت را به شایستگی انجام داد و تمامی تهدیدها را به فرصت‌های ناب تبدیل نمود.
در این شرائط حضرت امام سجاد علیه السلام به شیوه سلف صالح خود وارد میدان شد؛ همان گونه که امام علی علیه السلام بعد از ارتحال پیامبر گرامی اسلام صَلَّى الله عَلَيْهِ وَ آلِهِ و سَلَّم به شیوه ترک مخاصمه و امام حسن مجتبی علیه السلام با پذیرش صلح تحمیلی و سید و سالار شهیدان امام حسین علیه السلام با جهاد و قیام عاشورا؛ وظائف امامت را به بهترین شیوه انجام دادند؛ حضرت امام سجاد علیه السلام، در این شرائط بسیار خطرناک به شیوه منحصر به فرد، از دل تمامی تهدیدها، فرصت‌های نابی را برای جهان اسلام بوجود آورد و یکى از طوفانى‌ترین، پیچیده ترین، دردناک‌ترین و سیاه‌ترین ادوار تاریخ صدر اسلام را با جهادی خستگی ناپذیر و مبارزه‌ای نفس‌گیر، به نفع اسلام و مسلمین تغییر داد و به رونق دین و معنویت تبدیل کرد.
حضرت امام سجاد علیه السلام در آن شرائط طوفانى و دردناک، چهار وظیفه اصلی امامت و رهبری، یعنی
ترویج و تبلیغ دین؛
رهبری جامعه اسلامی؛
دفاع از اسلام و نوامیس مسلمین خاصه شیعه؛
مبارزه با تحجر، انحراف، فساد و ظلم.
را به بهترین شیوه و عالی‌ترین روش و قوی‌ترین شکل؛ عملی ساخت و جامعه را چنان عالی و قوی هدایت و رهبری کرد که اسلام حفظ شد، مسلمانی تقویت گردید، بالاترین معارف دین و پیچیده‌ترین آموزه‌های دینی بیان شد، قیام‌ها یکی پس از دیگری راه افتاد و کشتی نجات امت به سلامت به ساحل نجات رسید؛ به گونه‌ای که زمینه تبیین معارف و تبلیغ و ترویج آموزه‌های دینی برای امامان بعدی (امام محمد باقر و امام جعفر صادق عَلَیهِما‌السَّلام) به بهترین شکل فراهم گردید و بهترین شرائط ترویج دین بدست آمد و آن دوران در تاریخ اسلام جاودانه شد.
حضرت امام سجاد علیه السلام پیام‌آور قیام و نهضت عاشورا
نهضت عاشورای و قیام سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام دارای دو بخش شهادت و پیام است. رهبر و پرچمدار بخش اول یعنی قیام و شهادت، سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام است و رهبر و پرچمدار بخش دوم یعنی رساندن پیام، حضرت امام سجاد علیه السلام است. در پیروزی نهضت کربلا و قیام عاشورا اهمیت بخش دوم کمتر از بخش اول نیست، زیرا حقانیت و پیروزی بخش اول به عملکرد صحیح و دقیق بخش دوم بستگی دارد و الا قیام و نهضت یا تحریف شده بود یا به دست فراموشی سپرده می‌شد.
فاجعه دلخراش کربلا دو بُعد دارد، بُعد ظاهری و بُعد واقعی، قهرمان بُعد ظاهری فاجعه دلخراش کربلا، یزید ملعون است و قهرمان بُعد واقعی کربلا، امام حسین علیه‌السلام است. عاملی که توانست شکست ظاهری را به پیروزی قطعیِ و دائمی تبدیل کند و شکست یزید و نابودی بنی‌امیه را رقم زند و خون را بر شمشیر پیروز نماید؛ عملکرد و پیام‌آوران عاشورا به سرپرستی حضرت امام سجاد علیه السلام است. پیام‌آوران عاشورا با یک عظمت خیره کننده و با یک شجاعت بی‌نظیر و با یک تدبیر شایسته؛ این شکست ظاهری را به پیروز تبدیل کردند، دشمنی که به حسب ظاهر در کارزار نظامى پیروز شده، و مخالفین خود را قلع و قمع کرده است؛ وی را در مقر حکومت‌اش با استدلال‌های وحیانی و منطقی؛ تحقیر و ذلیل کردند، داغ ننگ ابدى را به پیشانى او زدند و پیروزى او را به شکست تبدیل کردند، آن هم به گونه‌ای که خود اعتراف نماید.
خطبه‌های آتشین حضرت امام سجاد علیه السلام
حضرت امام سجاد علیه السلام به کمک حضرت زینب کبری عَلَیها السَّلام، با بیانات مستدل و با سخنان روشن‌گر، با خطبه‌های آتشین و با افشاگری‌های پی‌درپی در کوفه، شام و مدینه:
هم پیروزی ظاهری دستگاه خلافت را به شکست واقعی تبدیل نمود؛
هم شکست ظاهری قیام عاشورا را به پیروزی واقعی مبدل کرد؛
هم پیروزی خون بر شمشیر را در تاریخ جاودانه ساخت؛
هم از سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام و یاران باوفای آن بزرگوار دفاع کرد؛
هم حقانیت قیام و نهضت را ثابت کرد؛
هم نهضت سید و سالار شهیدان را از تحریف نجات داد؛
هم قیام سید و سالار شهیدان را اثرگذار و ماندگار ساخت؛
هم یاد و خاطره جانفشانی‌های صحنه کربلا و حماسه عاشورا را تا ابد زنده نگه‌داشت؛
هم پیام نجات بخش آن را به نسل‌های بعدی منتقل کرد؛
هم روحیه شهادت طلبی را تثبیت کرد؛
هم اسلام را زنده نگه‌داشت.
حضرت امام سجاد علیه السلام به کمک حضرت زینب کبری عَلَیها السَّلام، با بیانات مستدل و با سخنان روشن‌گر، با خطبه‌های آتشین و با افشاگری‌های پی‌درپی در کوفه، شام و مدینه:
هم پشتوانه‌ی فکری امویان را درهم کوبید؛
هم هیئت حاکمه را رسوا ساخت؛
هم انقراض دودمان پلید بنی‌امیه را رقم زد؛
هم بی‌وفایی کوفیان را برملا ساخت؛
هم دامنه‌ی تبلیغات زهرآگین چندین ساله‌ی امویان علیه اهل‌بیت را درهم شکست؛
هم حقانیت اهل‌بیت عصمت و طهارت را اثبات نمود.
حضرت امام سجاد علیه السلام به کمک حضرت زینب کبری عَلَیها السَّلام، با بیانات مستدل و با سخنان روشن‌گر، با خطبه‌های آتشین و با افشاگری‌های پی‌درپی در کوفه، شام و مدینه، از انحراف نهضت کربلا و قیام عاشورا جلو گیری کرد و نگذاشت سرنوشت نهضت اباعبدالله الحسین مانند سرنوست واقعه غدیر به انحراف کشیده شود و اگر نبود خطبه‌های آتشین و افشاگری‌های پی‌درپی به یقین سرنوشت نهضت اباعبدالله الحسین علیه السلام به سرنوست واقعه غدیر دچار شده بود.
حضرت امام سجاد علیه السلام به کمک حضرت زینب کبری عَلَیها السَّلام، با بیانات مستدل و با سخنان روشن‌گر، با خطبه‌های آتشین و با افشاگری‌های پی‌درپی در کوفه، شام و مدینه، از طلبکاری مسببان صحنه‌ی دلخراش کربلا جلوگیری کرد؛ چرا که گذر زمان نشان داده است که قدرت‌های جائر، همواره با تحریف حقایق تاریخ به نفع خود، ستمگران را تطهیر کرده و مظلومان را مقصر جلوه داده‌اند و اگر افشاگری‌های پی‌درپی حضرت امام سجاد علیه السلام و حضرت زینب کبری عَلَیها السَّلام نبود، امروز ما به عنوان مسببان صحنه کربلا بدهکار بودیم و نسل امویان از ما طلبکار بودند.
دو شیوه منحصر به فرد حضرت امام سجاد علیه السلام
حضرت امام سجاد علیه السلام با جهاد خستگی ناپذیر و مبارزه‌ای نفس‌گیر در طول ۳۴ سال امامت، در خفقان‌ترین شرائط حاکم، وظائف خطیر امامت را به دو شیوه منحصر به فرد “ ذکر مصائب کربلا” و “روش عالی و بی‌بدیل دعا“عملی ساخت.
حضرت امام سجاد علیه السلام به عنوان بزرگترین عزادار سید و سالار شهیدان؛ ابتدا با ذکر مصائب کربلا و مظلومیت اهل‌بیت عصمت و طهارت، احساسات مسلمانان را برانگیخت، و وقتی قلب‌ها رقیق می‌شد، قلوب مسلمانان را با دعا به خالق هستی وصل می‌نمود و با سجده‌های طولانی، این پیوند را استحکام می‌بخشید.
حضرت امام سجاد علیه السلام قلوب شیعه را با عزاداری به جهاد، و با دعا به خالق هستی پیوند زد و در حقیقت حضرت امام سجاد علیه السلام با عزاداری “شور حسینی” را و با دعا “شعور حسینی” را در جامعه ایجاد کرد. و از این طریق مسلمانان را تربیت، اسلام را ترویج و زمینه امامت و رهبری ائمه بعدی را فراهم نمود.
شیوه اول: ذکر مصائب کربلا
حضرت امام سجاد علیه السلام در هر مناسبتی، با ذکر مصائب کربلا و یادآوری خاطرات دلخراش صحنه عاشورا:
هم مظلومیت سید و سالار شهیدان را ثابت کرد؛
هم حقانیت اهل‌بیت عصمت و طهارت اثبات نمود؛
هم حماسه بی‌بدیل عاشورا را تقدس بخشید؛
هم قیام سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام را از فراموشی نجات داد؛
هم احساسات مسلمانان را برای دفاع از مظلوم، برمی‌انگیخت؛
هم خباثت درونی حاکمان جور را فریاد زد؛
هم از تحریف قیام عاشورا جلوگیری کرد؛
هم پیام نهضت عاشورا را به نسل‌های آینده منتقل کرد؛
هم بزرگداشت نهضت سیدوسالار شهیدان را جاودانه کرد.
شیوه دوم: روش عالی و بی‌بدیل دعا
حضرت امام سجاد علیه السلام که در یکى از طوفانى‌ترین، پیچیده ترین، دردناک‌ترین و سیاه‌ترین ادوار تاریخ صدر اسلام قرار داشت؛ آن بزرگوار با روش عالی و بی‌بدیل دعا به عنوان بهترین شیوه تبلیغ، تربیت و مبارزه:
هم عالی‌ترین معارف دین را به تشنگان زلال معرفت منتقل نمود؛
هم پیچیده‌ترین آموزه‌های دینی را در قالب دعا و مناجات تعلیم داد؛
هم مسلمانان را برای پیروی صحیح از منویات دین تربیت نمود؛
هم برای مبارزه و دفاع از کیان اسلام، با تربیت نیروهای ارزشی؛ کادرسازی کرد؛
هم ضرورت خودسازی، تهذیب نفس و ارتباط قلبی با خالق هستی را برای پیروزی جهادگر و ماندگاری و اثرگذاری جهاد را تبیین کرد؛
هم مسلمانان را برای دفاع جانانه از کیان اسلام و مسلمین مجهز ساخت؛
هم یک مبارزه مخفی و در عین حال کارساز با دشمن غدّار را پی‌ریزی نمود.
حضرت امام سجاد علیه السلام به عنوان بزرگترین عزادار سید و سالار شهیدان، بیشترین دعا، بیشترین عبادت و طولانی‌ترین سجده‌ها را از خود به یادگار گذاشت و از این رهگذر ضرورت ارتباط قلبی با پروردگار عالم را برای جهادگر و برای نتیجه‌بخشی جهاد، تبیین نمود و به همه دلدادگان و عاشقان فهماند که مبارزه و دفاع از کیان اسلام و مسلمین، از راه ارتباط با خالق هستی میسر است و از طرف دیگر به مدعیان هم فهماند که دفاع از حریم اهل‌بیت عصمت و طهارت غیر از این طریق به انحراف کشیده می‌شود.
مجموع دعاهای حضرت امام سجاد علیه السلام به نام صحیفه سجادیه و حاوی بیش از ۵۰ دعا است؛ که پس از قرآن مجید و نهج البلاغه، بزرگترین و مهمترین گنجینه گران‌بهای حقایق و معارف الهی به شمار می‌رود و به زبور آل‌محمد و اخت القران لقب گرفته است.
دعاهای حضرت امام سجاد علیه السلام در عین اینکه حرکتی اخلاقی و تربیتی بود، مبارزه‌ای آرام برای ریشه کن کردن دشمن دین به شمار می‌رفت و در حقیقت دوره کاملی از معارف توحیدی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است و چراغ هدایتی برای نسل‌های آینده به حساب می‌آید.
صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه دریای بیکرانی از علوم و معارف اسلامی است که طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا در آن مطرح شده است.
سیره عملی حضرت امام سجاد علیه السلام در تبلیغ و ترویج دین، در رهبری و هدایت جامعه، در ساماندهی ارکان اصلی شیعه، در مبارزه نفس‌گیر با افکار انحرافی، در مبارزه منفی با خلفای فاسد و فاجر و در تربیت افراد جامعه؛ در آن شرائط طوفانی، پیچیده، دردناک و بحرانی؛ به حدی موفقیت آمیز و پیروزمندانه بود که خلفای غاصب، وجود پر برکت امام را نتوانستند تحمل کنند و سرانجام پس از 34 سال امامت، در 25 محرم سال 95 هجری قمری و در سن 57 سالگی، پس از آزار و اذیت‌های بسیار، به دستور ولید بن عبد الملک به شهادت رسید و در قبرستان بقیع در کنار عموی بزرگوار خود دفن گردید.
روز شهادت حضرت
تاریخ شهادت حضرت امام سجاد علیه السلام را برخی روز دوازدهم محرم، برخی هیجدهم محرم و برخی بیست و پنجم محرم ذکر کرده اند و جمعی از جمله آیت الله سبحانی بیست و پنجم محرم را قول مشهور می‌داند.
وَسَلَامٌ عَلَیهِ یوْمَ وُلِدَ وَیوْمَ یمُوتُ وَیوْمَ یبْعَثُ حَیا
دیدگاهتان را بنویسید