دعای وداع ماه مبارک رمضان یکی از غرر دعاهای صحیفه سجادیه است که با حدود شصت فراز، دارای زیباترین کلام، رساترین بیان، بلیغ‌ترین جملات و بلندترین مفاهیم بیان شده است و دربردارنده‌ی عظیم‌ترین معارف و ضروری‌ترین خواسته‌ها و اساسی‌ترین نیازهای مؤمنین است.
امام سجاد عَلَيْهِ‌الْسَّلام در دعای وداع ماه مبارک رمضان، با بیان لطیف و زیبا، به ما می‌آموزد چگونه با خدا سخن بگوئیم، چگونه از خدا درخواست کنیم و در سایه‌ی لطف و بزرگواریش، چه چیزی را از او بخواهیم. دعای وداع ماه مبارک رمضان، هم ادب سخن گفتن با پروردگار عالم است، هم ادب چگونه خواستن است و هم ادب چه خواستن و هم دربردارنده‌ی زيباترين خواسته‌ها است.
امام سجاد عَلَيْهِ‌الْسَّلام، دعای وداع ماه مبارک رمضان را در چند بخش بیان کرده است:
بخش اول دعای وداع ماه مبارک رمضان: توصیف ذاتی و افعالی خداوند تبارک و تعالی است؛
بخش دوم دعای وداع ماه مبارک رمضان: توصیف جایگاه معنوی ماه مبارک رمضان است؛
بخش سوم دعای وداع ماه مبارک رمضان: خداحافظی با ماه مبارک رمضان با بیست فراز است؛
بخش چهارم دعای وداع ماه مبارک رمضان: درخواست های ارزشمند از خداوند تبارک و تعالی است.
چه “زیبا” و “دلنشین”
توصیف “زیبا” و “دلنشین” خداوند تبارک و تعالی
در دعای وداع ماه رمضان امام سجاد
ای خدایی كه براى نعمت‌هایت، پاداش نمی‌خواهی و از بخشیدن، پشیمان نمى‌شوى.
عطایت را با منت، نیارایی و محرومیت را با ستم نیامیزى.
ستایش را پاداش دهى، با آن که خود، ستایشگرى را می‌آموزی.
سپاس را پاداش دهى، با آن که خود، سپاس را الهام کردهاى.
عیب بپوشانی، با آن که بنده، در خور رسوایی است.
بخشنده‌ای با آن که بنده، در خور محرومیت است.
چرا که کار خود را، بر احسان و قدرت خود را، بر گذشت نهادهاى.
برای بازگشت به سوی تو، نافرمانی را با بردبارى و ستمگری را با مدارا پاداش می‌دهی.
دعای وداع ماه مبارک رمضان
دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه
دعای وداع ماه مبارک رمضان یکی از غرر دعاهای صحیفه سجادیه است. دعای وداع ماه مبارک رمضان با حدود شصت فراز، دارای زیباترین کلام، رساترین بیان، بلیغ‌ترین جملات و بلندترین مفاهیم بیان شده است. دعای وداع ماه مبارک رمضان دربردارنده‌ی عظیم‌ترین معارف و ضروری‌ترین خواسته‌ها و اساسی‌ترین نیازهای مؤمنین است.
امام سجاد عَلَيْهِ‌الْسَّلام در دعای وداع ماه مبارک رمضان، با بیان لطیف و زیبا، به ما می‌آموزد چگونه با خدا سخن بگوئیم، چگونه از خدا درخواست کنیم و در سایه‌ی لطف و بزرگواریش، چه چیزی را از او بخواهیم. دعای وداع ماه مبارک رمضان، هم ادب سخن گفتن با پروردگار عالم است، هم ادب چگونه خواستن است و هم ادب چه خواستن و هم دربردارنده‌ی زيباترين خواسته‌ها است.
امام سجاد عَلَيْهِ‌الْسَّلام، دعای وداع ماه مبارک رمضان را در چند بخش بیان کرده است:
بخش اول دعای وداع ماه مبارک رمضان: توصیف ذاتی و افعالی خداوند تبارک و تعالی است؛
بخش دوم دعای وداع ماه مبارک رمضان: توصیف جایگاه معنوی ماه مبارک رمضان است؛
بخش سوم دعای وداع ماه مبارک رمضان: خداحافظی با ماه مبارک رمضان با بیست فراز است؛
بخش چهارم دعای وداع ماه مبارک رمضان: درخواست های ارزشمند از خداوند تبارک و تعالی است.
متن دعای وداع ماه مبارک رمضان
بخش اول دعای وداع ماه مبارک رمضان
توصیف ذاتی و افعالی خداوند تبارک و تعالی
- اَللَّهُمَّ یَا مَنْ لاَ یَرْغَبُ فِی الْجَزَاءِ وَ یَا مَنْ لاَ یَنْدَمُ عَلَى الْعَطَاءِ وَ یَا مَنْ لاَ یُکَافِئُ عَبْدَهُ عَلَى السَّوَاءِ؛ بار خدایا اى آن كه براى نعمت‌هایی كه به خلق داده‌ای پاداش نمی‌خواهی و ای آن که از بخشیدن پشیمان نمى‌شوى و ای آن که پاداش را بیش از عمل عطا می‌کنی.
- مِنَّتُکَ ابْتِدَاءٌ وَ عَفْوُکَ تَفَضُّلٌ وَ عُقُوبَتُکَ عَدْلٌ وَ قَضَاؤُکَ خِیَرَهٌ إِنْ أَعْطَیْتَ لَمْ تَشُبْ عَطَاءَکَ بِمَنٍّ وَ إِنْ مَنَعْتَ لَمْ یَکُنْ مَنْعُکَ تَعَدِّیاً؛ نعمتت بى هیچ سابقه و عَفوت احسان، و عقوبتت، عدل و قضا، و قَدرت، خیر است، اگر عطا کنى، به منت نیارایى و اگر منع کنى، به ستم نیامیزی.
- تَشْکُرُ مَنْ شَکَرَکَ وَ أَنْتَ أَلْهَمْتَهُ شُکْرَکَ وَ تُکَافِئُ مَنْ حَمِدَکَ وَ أَنْتَ عَلَّمْتَهُ حَمْدَکَ. تَسْتُرُ عَلَى مَنْ لَوْ شِئْتَ فَضَحْتَهُ وَ تَجُودُ عَلَى مَنْ لَوْ شِئْتَ مَنَعْتَهُ وَ کِلاَهُمَا أَهْلٌ مِنْکَ لِلْفَضِیحَهِ وَ الْمَنْعِ ؛ پاداش نیک دهى کسى را که سپاست گوید، با آنکه تو خود به او سپاس گفتن الهام کردهاى و جزاى خیر دهى کسى را که تو را بستاید، با آنکه تو خود او را ستایشگرى آموخته‌‌اى. عیب مى‌پوشى کسی را که اگر مى‌خواستى، رسوا مى‌ساختى و عطا مى‌کنى کسی را که اگر مى‌خواستى، باز می‌داشتی و آن دو یکى در خور آن بود که رسوایش کنى و یکى سزاى آن بود که عطاى خویش را از او بازگیرى.
- غَیْرَ أَنَّکَ بَنَیْتَ أَفْعَالَکَ عَلَى التَّفَضُّلِ وَ أَجْرَیْتَ قُدْرَتَکَ عَلَى التَّجَاوُزِ وَ تَلَقَّیْتَ مَنْ عَصَاکَ بِالْحِلْمِ وَ أَمْهَلْتَ مَنْ قَصَدَ لِنَفْسِهِ بِالظُّلْمِ. تَسْتَنْظِرُهُمْ بِأَنَاتِکَ إِلَى الْإِنَابَهِ وَ تَتْرُکُ مُعَاجَلَتَهُمْ إِلَى التَّوْبَهِ لِکَیْلاَ یَهْلِکَ عَلَیْکَ هَالِکُهُمْ وَ لاَ یَشْقَى بِنِعْمَتِکَ شَقِیُّهُمْ إِلاَّ عَنْ طُولِ الْإِعْذَارِ إِلَیْهِ وَ بَعْدَ تَرَادُفِ الْحُجَّهِ عَلَیْهِ کَرَماً مِنْ عَفْوِکَ یَا کَرِیمُ وَ عَائِدَهً مِنْ عَطْفِکَ یَا حَلِیمُ؛ ولى تو کار خود را بر تفضل بنا نهادهاى و قدرت خود را بر گذشت از گناهان جارى ساخته‌اى و برای آنان که تو را عصیان کنند، بردبارى پیشه کرده‌ای و آنان که بر خود ستم کنند، مهلت داده‌ای. آرى با آنان مدارا کنى، باشد که به سوى تو باز گردند و در مؤاخذه و كیفر ایشان شتاب نمی‌كنى تا توبه نمایند تا آن که باید هلاک شود به مهلکه نیفتد و آن که از نعمت تو مست غرور شده و طریق شقاوت در پیش گرفته بدبخت نگردد، مگر آن که دیگر عذری برای او نماند و حجت بر او تمام شود؛ همه‌ی این‌ها از روى کرم و عفو توست اى خداى بخشنده، و سودى است که از عطوفت تو حاصل گردد، اى خداى بردبار.
- أَنْتَ الَّذِی فَتَحْتَ لِعِبَادِکَ بَاباً إِلَى عَفْوِکَ وَ سَمَّیْتَهُ التَّوْبَهَ وَ جَعَلْتَ عَلَى ذَلِکَ الْبَابِ دَلِیلاً مِنْ وَحْیِکَ لِئَلاَّ یَضِلُّوا عَنْهُ فَقُلْتَ: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَىٰ رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُۖ نُورُهُمْ يَسْعَىٰ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛ تویى آن که درِ عفو به روى بندگانت گشوده‌اى و آن را توبه نامیده‌اى و براى رسیدن به این در، آیاتى را که بر پیامبرت وحى کردهاى راهنما ساخته‌اى، تا کسى آن در را گم نکند پس فرمودی: به درگاه خدا توبه کنید، توبه‌اى از روى اخلاص باشد که پرودگارتان، گناهانتان را محو کند و شما را به بهشت‌هایى داخل کند که در آن نهر‌ها جارى است، در آن روز، خدا پیامبر و کسانى را که به او ایمان آورده‌‌اند فرو نگذارد، و نورشان پیشاپیش و در سمت راستشان در حرکت باشد. مى گویند: اى پروردگار ما، نور ما را براى ما به کمال رسان و ما را بیامرز، که تو بر هر کارى توانایى.
- فَمَا عُذْرُ مَنْ أَغْفَلَ دُخُولَ ذَلِکَ الْمَنْزِلِ بَعْدَ فَتْحِ الْبَابِ وَ إِقَامَهِ الدَّلِیلِ؛ پس کسى که از دخول به چنین سرایى پس از گشودن در و بر گماشتن راهنما غفلت ورزد، چه عذر خواهد داشت؟
- وَ أَنْتَ الَّذِی زِدْتَ فِی السَّوْمِ عَلَى نَفْسِکَ لِعِبَادِکَ تُرِیدُ رِبْحَهُمْ فِی مُتَاجَرَتِهِمْ لَکَ وَ فَوْزَهُمْ بِالْوِفَادَهِ عَلَیْکَ وَ الزِّیَادَةِ مِنْکَ فَقُلْتَ تَبَارَکَ اسْمُکَ وَ تَعَالَیْتَ: مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَ مَنْ جَاءَ بِالسَّیِّئَهِ فَلاَ یُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا؛ ای آن که در معامله با بندگان، همواره به نفع آنان، در بها مى‌افزایى تا در معامله با تو سود برند در نزول بر آستان تو کامیاب شوند. پس تو که بزرگ و متعالى است نام تو و بلند است مرتبت تو، فرمودی: هر کس کار نیکى انجام دهد، پاداش او ده برابر است و هر که کار بدى انجام دهد، تنها همانند آن کیفر بیند.
- وَ قُلْتَ: مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّهٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَهٍ مِائَهُ حَبَّهٍ وَ اللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَنْ یَشَاءُ؛ و فرمودی: مثل آنان که مال خود را در راه خدا انفاق کنند مثل دانه‌اى است که هفت خوشه بر آورد، و در هر خوشه صد دانه روید، خدا پاداش هر که را بخواهد، چند برابر کند.
- وَ قُلْتَ: مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافاً کَثِیرَهً وَ مَا أَنْزَلْتَ مِنْ نَظَائِرِهِنَّ فِی الْقُرْآنِ مِنْ تَضَاعِیفِ الْحَسَنَاتِ؛ و فرمودی:کیست که به خدا قرض الحسنه دهد، تا خدا بر آن چند برابر بیفزاید؟ و نازل کرده‌ای در قرآن کریم نظایر این آیات در باب چند برابر شدن حسنات.
- وَ أَنْتَ الَّذِی دَلَلْتَهُمْ بِقَوْلِکَ مِنْ غَیْبِکَ وَ تَرْغِیبِکَ الَّذِی فِیهِ حَظُّهُمْ عَلَى مَا لَوْ سَتَرْتَهُ عَنْهُمْ لَمْ تُدْرِکْهُ أَبْصَارُهُمْ وَ لَمْ تَعِهِ أَسْمَاعُهُمْ وَ لَمْ تَلْحَقْهُ أَوْهَامُهُمْ فَقُلْتَ: اُذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِی وَ لاَ تَکْفُرُونِ؛ ای آن که به وسیله‌ی وحی اى که از عالم غیب فرستادى و به ترغیب خویش، آدمیان را به چیزهایى راه نمودى که اگر پنهان مى‌داشتى، از دیدگانشان پنهان مى‌ماند و گوششان از شنیدن آواز آن ناتوان و اندیشه‌هایشان از تصور آن عاجز مى‌آمد، پس تو فرمودی: مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و مرا سپاس گویید و از ناسپاسى پرهیز کنید.
- وَ قُلْتَ: لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ؛ و تو فرمودی: اگر مرا سپاس گویید، بر نعمت شما مى‌افزایم و اگر کفران کنید بدانید که عذاب من سخت است.
- وَ قُلْتَ: اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ؛ و تو فرمودی: بخوانید مرا، تا شما را پاسخ گویم. آنهایى که از پرستش من سرکشى کنند زود باشد که در عین خوارى به دوزخ در آیند.
- فَسَمَّیْتَ دُعَاءَکَ عِبَادَةً وَ تَرْکَهُ اسْتِکْبَاراً وَ تَوَعَّدْتَ عَلَى تَرْکِهِ دُخُولَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ فَذَکَرُوکَ بِمَنِّکَ وَ شَکَرُوکَ بِفَضْلِکَ وَ دَعَوْکَ بِأَمْرِکَ وَ تَصَدَّقُوا لَکَ طَلَباً لِمَزِیدِکَ وَ فِیهَا کَانَتْ نَجَاتُهُمْ مِنْ غَضَبِکَ وَ فَوْزُهُمْ بِرِضَاکَ؛ پس دعاى بندگان را عبادت و ترک آن را سرکشى خواندى و آنان که از آن سر بر تابند وعده‌ی خوارى و جهنم داده‌اى پس از این رو تو را به نعمت و بخششت یاد کردند و به فضل و احسانت سپاس گفتند و به فرمان تو، تو را به دعا خواندند، و در راه تو صدقه دادند تا به ثوابشان بیفزایى، و در این‌ها رهاییشان از خشم تو و کامیابیشان به خشنودى تو قرار گرفته است.
- وَ لَوْ دَلَّ مَخْلُوقٌ مَخْلُوقاً مِنْ نَفْسِهِ عَلَى مِثْلِ الَّذِی دَلَلْتَ عَلَیْهِ عِبَادَکَ مِنْکَ کَانَ مَوْصُوفاً بِالْإِحْسَانِ وَ مَنْعُوتاً بِالاِمْتِنَانِ وَ مَحْمُوداً بِکُلِّ لِسَانٍ؛ و اگر مخلوقی بمانند آنچه تو به آن بندگانت از جانب خود راهنمایی كرده‌اى، راهنمایی نماید؛ آن مخلوق، به احسان و نعمت دادن وصف گشته و به هر زبانى ستایش می‌شود.
- فَلَکَ الْحَمْدُ مَا وُجِدَ فِی حَمْدِکَ مَذْهَبٌ وَ مَا بَقِیَ لِلْحَمْدِ لَفْظٌ تُحْمَدُ بِهِ وَ مَعْنًى یَنْصَرِفُ إِلَیْهِ؛ پس تو را سپاس ای آفریننده و راهنمای حقیقى و ای به ستودن شایسته‌تر؛ تا جایی كه سپاس راه دارد و الفاظ همراهی کند و معانی یاری نماید.
- یَا مَنْ تَحَمَّدَ إِلَى عِبَادِهِ بِالْإِحْسَانِ وَ الْفَضْلِ وَ غَمَرَهُمْ بِالْمَنِّ وَ الطَّوْلِ. مَا أَفْشَى فِینَا نِعْمَتَکَ وَ أَسْبَغَ عَلَیْنَا مِنَّتَکَ وَ أَخَصَّنَا بِبِرِّکَ؛ اى خدایى که با احسان و فضل خویش به بندگانت عطا کردهاى و آنان را در بخشش و عطا غرق در نعمت ساخته‌اى. چه آشكار است بین ما، نعمت تو، و چه فراوان است بر ما بخشش تو، و چه بسیار است بر ما اختصاص بِر و نیکى تو.
- هَدَیْتَنَا لِدِینِکَ الَّذِی اصْطَفَیْتَ وَ مِلَّتِکَ الَّتِی ارْتَضَیْتَ وَ سَبِیلِکَ الَّذِی سَهَّلْتَ وَ بَصَّرْتَنَا الزُّلْفَهَ لَدَیْکَ وَ الْوُصُولَ إِلَى کَرَامَتِکَ؛ ما را به دین برگزیده‌ی خود و آیین پسندیده‌ی خود و شریعت سهل و آسان خود؛ هدایت کردى و دیدگانمان را بینا ساختى تا به تو تقرب جوییم و به مقام کرامت تو واصل گردیم.
بخش دوم دعای وداع ماه مبارک رمضان
توصیف جایگاه معنوی ماه مبارک رمضان
- اَللَّهُمَّ وَ أَنْتَ جَعَلْتَ مِنْ صَفَایَا تِلْکَ الْوَظَائِفِ وَ خَصَائِصِ تِلْکَ الْفُرُوضِ شَهْرَ رَمَضَانَ الَّذِی اخْتَصَصْتَهُ مِنْ سَائِرِ الشُّهُورِ وَ تَخَیَّرْتَهُ مِنْ جَمِیعِ الْأَزْمِنَهِ وَ الدُّهُورِ وَ آثَرْتَهُ عَلَى کُلِّ أَوْقَاتِ السَّنَهِ بِمَا أَنْزَلْتَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَ النُّورِ وَ ضَاعَفْتَ فِیهِ مِنَ الْإِیمَانِ وَ فَرَضْتَ فِیهِ مِنَ الصِّیَامِ وَ رَغَّبْتَ فِیهِ مِنَ الْقِیَامِ وَ أَجْلَلْتَ فِیهِ مِنْ لَیْلَهِ الْقَدْرِ الَّتِی هِیَ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ؛ بار خدایا، یکى از این برگزیده‌ترین وظایف و خاص‌ترین واجبات، ماه رمضان را قراردادى، ماهى که آن را از میان دیگر ماه‌ها ویژگى بخشیدى و از بین همه‌ی زمان‌ها و ایام، آن را انتخاب فرمودى و آن را بر همه‌ی اوقات سال برتری دادی و با نزول قرآن و روشنایی هدایت و آن كه ایمان را در آن ماه چندین برابر و روزه را در آن واجب، و بر پایی عبادت را در آن ترغیب نمودى، و شب قدر را كه از هزار ماه بهتر است در آن تجلیل فرمودى.
- ثُمَّ آثَرْتَنَا بِهِ عَلَى سَائِرِ الْأُمَمِ وَ اصْطَفَیْتَنَا بِفَضْلِهِ دُونَ أَهْلِ الْمِلَلِ فَصُمْنَا بِأَمْرِکَ نَهَارَهُ وَ قُمْنَا بِعَوْنِکَ لَیْلَهُ، مُتَعَرِّضِینَ بِصِیَامِهِ وَ قِیَامِهِ لِمَا عَرَّضْتَنَا لَهُ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ تَسَبَّبْنَا إِلَیْهِ مِنْ مَثُوبَتِکَ؛ سپس ما را بر دیگر امت‌ها فضیلت دادی و از میان پیروان دیگر آیین‌ها برگزیدى پس ما به فرمان تو روزش را روزه داشتیم و شبش را به یاری تو به نماز ایستادیم، به رحمتى که تو به ما ارزانى داشتی، در این ماه به روزه و نماز روى آوردیم و آن را وسیله‌ی نیل به ثواب تو قرار دادیم.
- وَ أَنْتَ الْمَلِی‌ءُ بِمَا رُغِبَ فِیهِ إِلَیْکَ الْجَوَادُ بِمَا سُئِلْتَ مِنْ فَضْلِکَ الْقَرِیبُ إِلَى مَنْ حَاوَلَ قُرْبَکَ؛ تویى که هر چه از تو بخواهند دارایی و توانایی و آن چه از فضل و احسان تو طلب کنند، بخشنده‌ای و به كسى كه قصد تقرّب به تو كند نزدیكى.
- وَ قَدْ أَقَامَ فِینَا هَذَا الشَّهْرُ مُقَامَ حَمْدٍ وَ صَحِبَنَا صُحْبَهَ مَبْرُورٍ وَ أَرْبَحَنَا أَفْضَلَ أَرْبَاحِ الْعَالَمِینَ ثُمَّ قَدْ فَارَقَنَا عِنْدَ تَمَامِ وَقْتِهِ وَ انْقِطَاعِ مُدَّتِهِ وَ وَفَاءِ عَدَدِهِ؛ و چه ستوده زیست ماه رمضان در میان ما و چه مصاحب و یارى نیکو بود و گرانبهاترین سودهاى جهان را به ما ارزانى داشت اما چون زمانش به سر رسید و مدتش و شمار روزهایش به پایان رسید، آهنگ رحیل کرد.
- فَنَحْنُ مُوَدِّعُوهُ وِدَاعَ مَنْ عَزَّ فِرَاقُهُ عَلَیْنَا وَ غَمَّنَا وَ أَوْحَشَنَا انْصِرَافُهُ عَنَّا وَ لَزِمَنَا لَهُ الذِّمَامُ الْمَحْفُوظُ وَ الْحُرْمَهُ الْمَرْعِیَّهُ وَ الْحَقُّ الْمَقْضِیُّ؛ اینک ما با او وداع مى‌کنیم، همانند وداع با عزیزى که فراقش بر ما گران است و رفتنش ما را غمگین می سازد و جدایی‌اش ما را وحشت‌زده سازد. عزیزى که او را بر ما پیمانى است که باید نگه‌داریم و حرمتى است که باید رعایت کنیم و حقى است که باید ادا نماییم.
بخش سوم دعای وداع ماه مبارک رمضان
خداحافظی با ماه مبارک رمضان
- فَنَحْنُ قَائِلُونَ: اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا شَهْرَ اللَّهِ الْأَکْبَرَ وَ یَا عِیدَ أَوْلِیَائِهِ؛ پس اکنون مى‌گوییم: بدرود اى بزرگ‌ترین ماه خدا و اى عید اولیاءالله.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَکْرَمَ مَصْحُوبٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ وَ یَا خَیْرَ شَهْرٍ فِی الْأَیَّامِ وَ السَّاعَاتِ؛ بدرود اى گرامى ترین اوقاتى که ما را مصاحب و یار بودى، اى بهترین ماه در همه‌ی روز‌ها و ساعت‌ها.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مِنْ شَهْرٍ قَرُبَتْ فِیهِ الْآمَالُ وَ نُشِرَتْ فِیهِ الْأَعْمَالُ؛ بدرود اى ماه دست یافتن به آرزوها و اى ماه سرشار از اعمال شایسته‌ی بندگان خداوند.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مِنْ قَرِینٍ جَلَّ قَدْرُهُ مَوْجُوداً وَ أَفْجَعَ فَقْدُهُ مَفْقُوداً وَ مَرْجُوٍّ آلَمَ فِرَاقُهُ؛ بدرود اى یار و قرینى که، چون باشى، قَدرَت بس جلیل است و چون رخت بر بندى، فراقت رنج افزا است. امید دهنده‌اى که دوریت براى ما بس دردناک است.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مِنْ أَلِیفٍ آنَسَ مُقْبِلاً فَسَرَّ وَ أَوْحَشَ مُنْقَضِیاً فَمَضَ؛ بدرود اى همدم ما که، چون بیایى، شادمانى و آرامش بر دل ما آورى و چون بروى، رفتنت وحشت خیز است و تألم افزاى.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مِنْ مُجَاوِرٍ رَقَّتْ فِیهِ الْقُلُوبُ وَ قَلَّتْ فِیهِ الذُّنُوبُ؛ بدرود اى همسایه‌اى که تا با ما بودى، دل هاى ما رقیق بود و گناهان ما کم.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مِنْ نَاصِرٍ أَعَانَ عَلَى الشَّیْطَانِ وَ صَاحِبٍ سَهَّلَ سُبُلَ الْإِحْسَانِ؛ بدرود اى یاریگر ما که در برابر شیطان یاریمان دادى و اى مصاحبى که راه‌هاى نیکى و فضیلت را پیش پاى ما هموار ساختى.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مَا أَکْثَرَ عُتَقَاءَ اللَّهِ فِیکَ وَ مَا أَسْعَدَ مَنْ رَعَى حُرْمَتَکَ بِکَ؛ بدرود که آزاد شدگان از عذاب خداوند، در تو چه بسیارند، و چه نیکبخت است آن که حرمت تو را نگه داشت.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مَا کَانَ أَمْحَاکَ لِلذُّنُوبِ وَ أَسْتَرَکَ لِأَنْوَاعِ الْعُیُوبِ؛ بدرود که چه گناهانی از نامه‌ی عمل ما زدودى و چه عیب‌ها که از ما پوشاندی.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مَا کَانَ أَطْوَلَکَ عَلَى الْمُجْرِمِینَ وَ أَهْیَبَکَ فِی صُدُورِ الْمُؤْمِنِینَ؛ بدورد که بودنت براى گنه کاران چه به درازا کشید و هیبت تو در دل مؤمنان چه بسیار بود.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مِنْ شَهْرٍ لاَ تُنَافِسُهُ الْأَیَّامُ؛ درود اى ماهى که هیچ ماهی را توان رقابت با تو نیست.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مِنْ شَهْرٍ هُوَ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ سَلاَمٌ؛ بدرود اى ماهى که تا تو بودى، امن و سلامت بود.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ غَیْرَ کَرِیهِ الْمُصَاحَبَهِ وَ لاَ ذَمِیمِ الْمُلاَبَسَهِ؛ بدرود اى آن که نه در مصاحبت تو کراهت بود و نه در معاشرتت ناپسندى.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ کَمَا وَفَدْتَ عَلَیْنَا بِالْبَرَکَاتِ وَ غَسَلْتَ عَنَّا دَنَسَ الْخَطِیئَاتِ؛ بدرود که بر ما سرشار از برکات بودی و ما را از آلودگى‌هاى گناه شست و شوی دادى.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ غَیْرَ مُوَدَّعٍ بَرَماً وَ لاَ مَتْرُوکٍ صِیَامُهُ سَأَماً؛ بدرود که به هنگام وداع از تو نه غبارى به دل داریم و نه از روزه‌ات ملالى در خاطر.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مِنْ مَطْلُوبٍ قَبْلَ وَقْتِهِ وَ مَحْزُونٍ عَلَیْهِ قَبْلَ فَوْتِهِ؛ بدرود که نیامده از آمدنت شادمان بودیم و نرفته از رفتنت اندوهناکیم.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ کَمْ مِنْ سُوءٍ صُرِفَ بِکَ عَنَّا وَ کَمْ مِنْ خَیْرٍ أُفِیضَ بِکَ عَلَیْنَا؛ بدرود که با آمدنت چه بدی‌ها که از ما دور شد و چه خیرات که ما را نصیب شد.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ وَ عَلَى لَیْلَهِ الْقَدْرِ الَّتِی هِیَ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ؛ بدرود تو را و آن شب قدر تو که از هزار ماه بهتر است.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ مَا کَانَ أَحْرَصَنَا بِالْأَمْسِ عَلَیْکَ وَ أَشَدَّ شَوْقَنَا غَداً إِلَیْکَ؛ بدرود که دیروز که در میان ما بودى بر ماندنت حریص بودیم و فردا که از میان ما خواهى رفت آتش اشتیاق در دل ما شعله‌ور خواهد شد.
- اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ وَ عَلَى فَضْلِکَ الَّذِی حُرِمْنَاهُ وَ عَلَى مَاضٍ مِنْ بَرَکَاتِکَ سُلِبْنَاهُ؛ بدرود تو را و آن فضل و کرم تو که اینک از آن محروم مانده‌ایم؛ و بر آن برکات که پیش از این ما را داده بودى و اینک از کف دادیم.
بخش چهارم دعای وداع ماه مبارک رمضان
درخواست های ارزشمند از خداوند تبارک و تعالی
- اَللَّهُمَّ إِنَّا أَهْلُ هَذَا الشَّهْرِ الَّذِی شَرَّفْتَنَا بِهِ وَ وَفَّقْتَنَا بِمَنِّکَ لَهُ حِینَ جَهِلَ الْأَشْقِیَاءُ وَقْتَهُ وَ حُرِمُوا لِشَقَائِهِمْ فَضْلَهُ؛ بار خدایا، ما آشناى این ماهیم، ماهى که ما را بدان شرف و منزلت دادى و به برکت نعمت و احسان خویش، روزه‌اش را توفیق دادى، در حالى که اشقیا قدرش را نشناختند و شور بختى، خود را از فضیلتش محروم ساخت.
- أَنْتَ وَلِیُّ مَا آثَرْتَنَا بِهِ مِنْ مَعْرِفَتِهِ وَ هَدَیْتَنَا لَهُ مِنْ سُنَّتِهِ وَ قَدْ تَوَلَّیْنَا بِتَوْفِیقِکَ صِیَامَهُ وَ قِیَامَهُ عَلَى تَقْصِیرٍ وَ أَدَّیْنَا فِیهِ قَلِیلاً مِنْ کَثِیرٍ؛ اى خدایی که ما را برگزیدى و به شناخت این ماه توفیق عنایت کردى و به سنت آن راه نمودى و توفیق روزه داشتن و نمازگزاردن ارزانى داشتى، هر چند ما قصور ورزیدیم و اندکى از بسیار به جاى آوردیم.
- اَللَّهُمَّ فَلَکَ الْحَمْدُ إِقْرَاراً بِالْإِسَاءَهِ وَ اعْتِرَافاً بِالْإِضَاعَهِ وَ لَکَ مِنْ قُلُوبِنَا عَقْدُ النَّدَمِ وَ مِنْ أَلْسِنَتِنَا صِدْقُ الاِعْتِذَارِ؛ بار خدایا، حمد تو را سزد که به بدکردارى خویش مقریم و به تبهکارى خویش معترفیم و بخاطر تو از اعماق دل پشیمانیم و از سر صدق از تو پوزش مى‌طلبیم.
- فَأْجُرْنَا عَلَى مَا أَصَابَنَا فِیهِ مِنَ التَّفْرِیطِ أَجْراً نَسْتَدْرِکُ بِهِ الْفَضْلَ الْمَرْغُوبَ فِیهِ وَ نَعْتَاضُ بِهِ مِنْ أَنْوَاعِ الذُّخْرِ الْمَحْرُوصِ عَلَیْهِ؛ پس در برابر قصورى که در این ماه در طاعت تو ورزیده ایم، ما را پاداشى ده که به یارى آن بر فضیلت شایسته دست یابیم و آن اندوخته‌هاى گوناگون را که به آن مشتاق شده ایم دست یابیم.
- وَ أَوْجِبْ لَنَا عُذْرَکَ عَلَى مَا قَصَّرْنَا فِیهِ مِنْ حَقِّکَ وَ ابْلُغْ بِأَعْمَارِنَا مَا بَیْنَ أَیْدِینَا مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ الْمُقْبِلِ؛ عذر تقصیر ما را در اداى حق خود بپذیر و عمر ما را تا رمضان دیگر دراز کن.
- فَإِذَا بَلَّغْتَنَاهُ فَأَعِنِّا عَلَى تَنَاوُلِ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ مِنَ الْعِبَادَهِ وَ أَدِّنَا إِلَى الْقِیَامِ بِمَا یَسْتَحِقُّهُ مِنَ الطَّاعَهِ؛ و چون به رمضان دیگر رسیدیم، یاریمان ده تا آن سان که سزاواری، عبادتت کنیم و ما را به منزلتى رسان تا آن سان که سزاواری، طاعت کنیم.
- وَ أَجْرِ لَنَا مِنْ صَالِحِ الْعَمَلِ مَا یَکُونُ دَرَکاً لِحَقِّکَ فِی الشَّهْرَیْنِ مِنْ شُهُورِ الدَّهْرِ؛ و ما را به اعمال صالحی بگمار که برای اداى حق تو در این رمضان و رمضان دیگر، شایسته باشد.
- اَللَّهُمَّ وَ مَا أَلْمَمْنَا بِهِ فِی شَهْرِنَا هَذَا مِنْ لَمَمٍ أَوْ إِثْمٍ أَوْ وَاقَعْنَا فِیهِ مِنْ ذَنْبٍ وَ اکْتَسَبْنَا فِیهِ مِنْ خَطِیئَهٍ عَلَى تَعَمُّدٍ مِنَّا أَوْ عَلَى نِسْیَانٍ ظَلَمْنَا فِیهِ أَنْفُسَنَا أَوِ انْتَهَکْنَا بِهِ حُرْمَهً مِنْ غَیْرِنَا فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اسْتُرْنَا بِسِتْرِکَ وَ اعْفُ عَنَّا بِعَفْوِکَ وَ لاَ تَنْصِبْنَا فِیهِ لِأَعْیُنِ الشَّامِتِینَ؛ بار خدایا، در این ماه اگر قصد گناه کردیم، یا به آن نزدیک شدیم یا مرتکب آن شدیم یا به عمد خطایى از ما سر زده، یا از سر فراموشى ستمى بر خود روا داشتیم، یا پرده‌ی حرمت دیگران را دریدیم پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و گناه ما در پرده‌ی اغماض فرو پوش و ما را عفو کن و در برابر دیدگانِ شماتت کنندگان قرار مده.
- وَ لاَ تَبْسُطْ عَلَیْنَا فِیهِ أَلْسُنَ الطَّاعِنِینَ وَ اسْتَعْمِلْنَا بِمَا یَکُونُ حِطَّهً وَ کَفَّارَهً لِمَا أَنْکَرْتَ مِنَّا فِیهِ بِرَأْفَتِکَ الَّتِی لاَ تَنْفَدُ وَ فَضْلِکَ الَّذِی لاَ یَنْقُصُ؛ و به رأفت پایان نیافتنى و فضل و کرم نقصان ناپذیر خود، زبان طاعنان را در حق ما دراز مگردان و ما را به کارى بگمار که خطاهایى را که در این ماه مرتکب شدهایم و تو آن را نپسندیده‌اى، از میان ببرد یا فرو پوشاند.
- اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْبُرْ مُصِیبَتَنَا بِشَهْرِنَا وَ بَارِکْ لَنَا فِی یَوْمِ عِیدِنَا وَ فِطْرِنَاوَ اجْعَلْهُ مِنْ خَیْرِ یَوْمٍ مَرَّ عَلَیْنَا أَجْلَبِهِ لِعَفْوٍ وَ أَمْحَاهُ لِذَنْبٍ وَ اغْفِرْ لَنَا مَا خَفِیَ مِنْ ذُنُوبِنَا وَ مَا عَلَنَ؛ بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندان او و اندوهمان بر سپرى شدن رمضان را پاداش ده و روز عید فطر را بر ما مبارک گردان و چنان کن که روز عید از شمار بهترین روزهایى باشد که بر ما گذشته و عفو تو را به سوى ما آورده و گناه ما را زدوده است و گناهان آشکار و نهان ما را بیامرز.
- اَللَّهُمَّ اسْلَخْنَا بِانْسِلاَخِ هَذَا الشَّهْرِ مِنْ خَطَایَانَا وَ أَخْرِجْنَا بِخُرُوجِهِ مِنْ سَیِّئَاتِنَاوَ اجْعَلْنَا مِنْ أَسْعَدِ أَهْلِهِ بِهِ وَ أَجْزَلِهِمْ قِسْماً فِیهِ وَ أَوْفَرِهِمْ حَظّاً مِنْهُ؛ خداوندا، با به پایان رسیدن این ماه، ما را از لوث گناه پاک نما و با رفتنش، از ورطه‌ی گناهان برهان و از نیکبخت‌ترین کسانى قرار ده که در آن به عبادت تو پرداخته‌اند و نصیبشان از همه بیشتر بوده و بیش از همه از آن بهره یافته‌اند.
- اَللَّهُمَّ وَ مَنْ رَعَى هَذَا الشَّهْرَ حَقَّ رِعَایَتِهِ وَ حَفِظَ حُرْمَتَهُ حَقَّ حِفْظِهَا وَ قَامَ بِحُدُودِهِ حَقَّ قِیَامِهَا وَ اتَّقَى ذُنُوبَهُ حَقَّ تُقَاتِهَا أَوْ تَقَرَّبَ إِلَیْکَ بِقُرْبَهٍ أَوْجَبَتْ رِضَاکَ لَهُ وَ عَطَفَتْ رَحْمَتَکَ عَلَیْهِ فَهَبْ لَنَا مِثْلَهُ مِنْ وُجْدِکَ وَ أَعْطِنَا أَضْعَافَهُ مِنْ فَضْلِکَ فَإِنَّ فَضْلَکَ لاَ یَغِیضُ وَ إِنَّ خَزَائِنَکَ لاَ تَنْقُصُ بَلْ تَفِیضُ وَ إِنَّ مَعَادِنَ إِحْسَانِکَ لاَ تَفْنَى وَ إِنَّ عَطَاءَکَ لَلْعَطَاءُ الْمُهَنَّا؛ خداوندا، اگر کسى از بندگان تو، حق این ماه را آن چنان که شایسته‌ی اوست رعایت کرده و حرمتش را نگاه داشته و وظایف خود و احکام آن را به جاى آورده و از گناهان پرهیز کرده و به تو تقرب جسته، آن سان که خشنودى تو نصیبش شده و رحمت تو بر او روى نهاده؛ همانند مزدى که او را مى‌دهى، از خزانه‌ی بى نیازیت به ما نیز ارزانى دار و چند برابر آن از فضل خود عطا فرماى، که فضل تو را نقصانی نیست بلکه همواره در افزایش است، و معادن احسان تو دست خوش فنا نشود و بخشش تو چه بخششى گواراست.
- اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اکْتُبْ لَنَا مِثْلَ أُجُورِ مَنْ صَامَهُ أَوْ تَعَبَّدَ لَکَ فِیهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ؛ خداوندا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و براى ما مزدى بنویس چونان مزد کسى که این ماه را تا روز قیامت روزه داشته و تو را عبادت کرده است.
- اَللَّهُمَّ إِنَّا نَتُوبُ إِلَیْکَ فِی یَوْمِ فِطْرِنَا الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُؤْمِنِینَ عِیداً وَ سُرُوراً وَ لِأَهْلِ مِلَّتِکَ مَجْمَعاً وَ مُحْتَشَداً مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ أَذْنَبْنَاهُ أَوْ سُوءٍ أَسْلَفْنَاهُ أَوْ خَاطِرِ شَرٍّ أَضْمَرْنَاهُ، تَوْبَهَ مَنْ لاَ یَنْطَوِی عَلَى رُجُوعٍ إِلَى ذَنْبٍ وَ لاَ یَعُودُ بَعْدَهَا فِی خَطِیئَهٍ، تَوْبَهً نَصُوحاً خَلَصَتْ مِنَ الشَّکِّ وَ الاِرْتِیَابِ فَتَقَبَّلْهَا مِنَّا وَ ارْضَ عَنَّا وَ ثَبِّتْنَا عَلَیْهَا ؛ خداوندا، ما در این روز فطر، روز عید و شادمانى مؤمنان، روز اجتماع مسلمانان به گرد یکدیگر؛ از هر گناه که مرتکب شدهایم و از هر کار زشت که از ما سر زده، و از هر خیال بد که در دل خود پنهان داشته‌ایم، توبه مى‌کنیم، توبه‌ی کسى که در دل خیال بازگشتش به گناه نیست و بار دیگر به گناه باز نگردد، توبه اى بى بازگشت، عارى از هر گونه شک و ریب. چنین توبه‌اى را از ما بپذیر و از ما خشنود شو و ما را در آن توبه ثابت قدم گردان.
- اَللَّهُمَّ ارْزُقْنَا خَوْفَ عِقَابِ الْوَعِیدِ وَ شَوْقَ ثَوَابِ الْمَوْعُودِ حَتَّى نَجِدَ لَذَّهَ مَا نَدْعُوکَ بِهِ وَ کَأْبَهَ مَا نَسْتَجِیرُکَ مِنْهُ وَ اجْعَلْنَا عِنْدَکَ مِنَ التَّوَّابِینَ الَّذِینَ أَوْجَبْتَ لَهُمْ مَحَبَّتَکَ وَ قَبِلْتَ مِنْهُمْ مُرَاجَعَهَ طَاعَتِکَ یَا أَعْدَلَ الْعَادِلِینَ؛ خداوندا، خوف از عقاب جهنم را و شوق به نعیم بهشت را روزى مان ساز، تا لذت آنچه را که از تو خواسته‌ایم در یابیم و از اندوه آنچه از آن به تو پناه مى‌آوریم وارهیم و ما را در شمار توبه کنندگانى در آور که محبت خود را به آنان ارزانى داشته‌اى و پذیرفته‌اى که به طاعت تو باز گردند، اى دادگرترین دادگران.
- اَللَّهُمَّ تَجَاوَزْ عَنْ آبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا وَ أَهْلِ دِینِنَا جَمِیعاً مَنْ سَلَفَ مِنْهُمْ وَ مَنْ غَبَرَ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ؛ خداوندا، از پدران و مادران و همکیشان ما، آنان که دیده از جهان بسته‌اند و آنان که هنوز جام مرگ ننوشیده اند، در گذر.
- اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ نَبِیِّنَا وَ آلِهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى مَلاَئِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ صَلِّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى أَنْبِیَائِکَ الْمُرْسَلِینَ وَ صَلِّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ وَ أَفْضَلَ مِنْ ذَلِکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ؛ خداوندا، بر محمد پیامبر ما و خاندان او درود بفرست همچنان که بر ملائکه مقربین خود درود فرستاده‌اى؛ و بر او و خاندانش درود بفرست، آن سان که بر پیامبران مرسل خود درود فرستاده‌اى و درود بفرست بر او و خاندانش، آن سان که بندگان صالح خود را درود فرستاده‌اى، درودى بر‌ترین درودها، اى پروردگار جهانیان.
- صحدرودى که برکت آن به ما رسد و سود آن نصیب ما گردد و سبب استجابت دعاى ما شود که تو کریم‌تر کسى هستى که بدو رغبت توان یافت و کارسازترین کسى هستى که بدو توکل توان کرد و تو خود بخشنده ترین کسان به سائلان درگاه خود هستى؛ و تو بر هرچیزی توانایی.
دیدگاهتان را بنویسید