شیخ طوسی از صفوان جمّال روایت می‌کند که زیارت اربعین را حضرت امام صادق عَلَیهِ‌السَّلام به من آموزش داد تا در روز اربعین وقتی مقداری آفتاب بالا آمد آن را بخوانم و این دلیل بر جایگاه ارزشمند زیارت اربعین است.
یکی از دلائل تأکید ائمه بر خواندن زیارت اربعین محتوای زیارت است که معرفت‌زا است. زیارت اربعین یكی از زیارتهای مستند و معتبر شیعه است كه در عین ایجاز و اختصار از جامیعت بالا، از مضامین بسیار بلند و از ناب‌ترین مفاهیم برخوردار است.
زیارت اربعین در عین ایجاز و اختصار؛ گزارش جامعی از حادثه دلخراش و در عین حال حماسه عاشورا است.
منظور از گزارش جامع، بیان زمان، مکان، تعداد سپاه، نفرات لشکر نیست چرا که این گونه اطلاعات شناسنامه‌ای و ارقامی اهمیت و نقش چندانی ندارد قرآن کریم در داستان اصحاب کهف می‌فرماید
سَیقولونَ ثَلاثَةٌ رابِعُهُم كَلبُهُم وَیقولونَ خَمسَةٌ سادِسُهُم كَلبُهُم رَجمًا بِالغَیبِ وَیقولونَ سَبعَةٌ وَثامِنُهُم كَلبُهُم
بلکه منظور از گزارش جامع، معرفی شخصیت، چرائی، هدف، عملکرد، آثار و نتیجه حرکت امام حسین علیه‌السلام است که به آن گزارش محتوائی یا تحلیلی گفته می‌شود.
زیارت اربعین در چند بخش كلی به چرائی، هدف، عملكرد، نتیجه و معرفی خالق حماسه عاشورا پرداخته است.
بخش اول: توصیف و معرفی شخصیت سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین
خالق حماسه عاشورا کیست و چه شخصیتی دارد؟
یکی از ارکان بررسی یک حادثه شناخت شخصیت‌های آن حادثه است تا شخصیت خالق یک حماسه به خوبی شناخته نشود؛ عظمت و بزرگی آن حماسه روشن نمی‌شود بر این اساس امام صادق عَلَیهِ‌السَّلام در زیارت اربعین برای تبیین شخصیت حضرت اباعبدالله الحسین؛ نزدیک به پنجاه صفت والای حضرت اباعبدالله الحسین که به نوعی با حماسه عاشورا ارتباط دارد را به دو شکل سلام و شهادت بیان کرده است
بیان صفات والای حضرت به شکل سلام
امام صادق عَلَیهِ‌السَّلام صفات والای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین عَلَیهِ‌السَّلام را در قسمتی از زیارت با عرض ادب و سلام بیان می‌فرماید:
“اَلسَّلامُ عَلى وَلِی اللهِ وَحَبیبِهِ” سلام بر ولى و دوست خدا
“اَلسَّلامُ عَلى خَلیلِ اللهِ وَنَجیبِهِ” سلام بر خلیل و بنده شریف خدا
“اَلسَّلامُ عَلى صَفِی اللهِ وَابْنِ صَفِیهِ” سلام بر بنده برگزیده و فرزند برگزیده خدا
“اَلسَّلامُ عَلى الْحُسَینِ الْمَظْلُومِ الشَّهیدِ” سلام بر حسینی که مظلوم شهید شد
“اَلسَّلامُ على اَسیرِ الْكُرُباتِ” سلام بر بزرگوارى که گرفتار غم و اندوه و مصائب سخت شد
“وَقَتیلِ الْعَبَراتِ” سلام بر كشته راه حق كه هر چشمی برای او گریان است
“اَلسَّلامُ عَلَیكَ یا بْنَ رَسُولِ اللهِ” درود بر تو ای فرزند رسول خدا
“اَلسَّلامُ عَلَیكَ یا بْنَ سَیدِ الْاَوْصِیاءِ” درود بر تو ای آقای جانشینان
بیان صفات والای حضرت به شکل شهادت خطاب به خدا
امام صادق عَلَیهِ‌السَّلام صفات والای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین عَلَیهِ‌السَّلام را در قسمت دیگری از زیارت با اعلام شهادت خطاب به خداوند بیان می‌فرماید:
“اَللّـهُمَّ اِنّی اَشْهَدُ اَنَّهُ وَلِیكَ وَابْنُ وَلِیكَ” خدایا من گواهى دهم که او ولىّ تو و فرزند ولىّ توست
“وَصَفِیكَ وَابْنُ صَفِیكَ” برگزیده و فرزند برگزیده‌‌ی توست
“الْفائِزُ بِكَرامَتِكَ: به لطف و بزرگوار تو رستگار شد
اَكْرَمْتَهُ بِالشَّهادَةِ” او را به فیض شهادت گرامی داشتی
“وَحَبَوْتَهُ بِالسَّعادَةِ” سعادت دنیا و آخرت را به اختصاص دادی
“وَاجْتَبَیتَهُ بِطیبِ الْوِلادَةِ” و به پاكی نفس و پاكیزگی تینت برگزیدی
“وَجَعَلْتَهُ سَیداً مِنَ السادَةِ” او را سید و آقای بزرگان عالم قرار دادی
“وَقائِداً مِنَ الْقادَةِ” او را پیشوا و رهبر رهبران جهان قرار دادی
“وَذائِداً مِنْ الْذادَةِ” او را مدافع و نگهبان دین قرار دادی
“وَاَعْطَیتَهُ مَواریثَ الْاَنْبِیاءِ” و میراث تمام پیامبران را به او عطا كردی
“وَجَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلى خَلْقِكَ مِنَ الْاَوْصِیاءِ” و او را از بین جانشینانت حجّت بر بندگانت قرار دادی
بیان صفات والای حضرت به شکل شهادت خطاب به حضرت
امام صادق عَلَیهِ‌السَّلام صفات والای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین عَلَیهِ‌السَّلام را در قسمت دیگری از زیارت با اعلام شهادت خطاب به خود حضرت بیان می‌فرماید:
“اَشْهَدُ اَنَّكَ اَمینُ اللهِ وَابْنُ اَمینِهِ” گواهى دهم که به‌راستی تو امانت‌دار خدا و فرزند امانت دار اویی
“عِشْتَ سَعیداً” سعادتمند زیستى
“وَمَضَیتَ حَمیداً” و ستوده پرکشیدی
“وَمُتَّ فَقیداً مَظْلُوماً شَهیداً” ستمدیده و شهید درگذشتى
“وَاَشْهَدُ اَنَّ اللهَ مُنْجِزٌ ما وَعَدَكَ” گواهى دهم که خدا به آن‌چه به تو وعده داده وفا کند
“وَمُهْلِكٌ مَنْ خَذَلَكَ” و خدا هلاک‌کننده کسی است که دست از یاریت برداشت
“وَمُعَذِّبٌ مَنْ قَتَلَكَ” و عذاب‌کننده کسی است که را کشت
“وَاَشْهَدُ اَنَّكَ وَفَیتَ بِعَهْدِ اللهِ” و گواهى دهم که تو به عهدت با خدا به‌خوبی وفا کردى
“وَجاهَدْتَ فِی سَبیلِهِ حَتّى اَتیاكَ الْیقینُ” و در راه خدا همه عمر جهاد كردى تا مرگت فرا رسید
“فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَكَ” پس خدا لعنت كند کسى که تو را كشت
“وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَكَ” و خدا لعنت كند کسى که به تو ستم کرد
وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذَلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ” و خدا لعنت كند مردمى را که شنیدند و بدان راضى شدند
“اَللّـهُمَّ اِنّی اُشْهِدُكَ اَنّی وَلِی لِمَنْ والاهُ ” خدایا تورا گواه می‌گیرم که دوست دوستداران آن بزرگوارم
وَعَدُوٌّ لِمَنْ عاداهُ” دشمن دشمنان اویم
“بِاَبی اَنْتَ وَاُمّی یا بْنَ رَسُولِ اللهِ” پدرم و مادرم فدای تو اى فرزند رسول خدا
“اَشْهَدُ اَنَّكَ كُنْتَ نُوراً فىِ الْاَصْلابِ الشّامِخَةِ وَالْاَرْحامِ الْمُطَهَّرَةِ”
گواهی میدهم که تو در صلب‌های شرافتمند و رحم‌های پاک طينت؛ نور بودی و می‌درخشیدی
“لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجاهِلِیةُ بِاَنْجاسِها” جاهلیت با ناپاکی‌هایش تو را آلوده نساخت
“وَلَمْ تُلْبِسْكَ الْمُدْلَهِمّاتُ مِنْ ثِیابِها” و از جامه‌های تیره و تارش به تو نپوشاند
“وَاَشْهَدُ اَنَّكَ مِنْ دَعائِمِ الدّینِ” و گواهی میدهم که تو از ستون‌های دین هستی
“وَاَرْكانِ الْمُسْلِمینَ” پشتیبان و ستون‌های محکم مسلمانی هستی
“وَمَعْقِلِ الْمُؤْمِنینَ” و پناهگاه مؤمنین هستی
“وَاَشْهَدُ اَنَّكَ الاِمامُ الْبَرُّ التَّقِی الرَّضِی الزَّكِی الْهادِی الْمَهْدِی” و گواهی میدهم که تو
پیشوای نیکوکار، با تقوا، راضی به مقدرات حق
“وَاَشْهَدُ اَنَّ الْاَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِكَ كَلِمَةُ التَّقْوى”
و گواهی میدهم که امامان از فرزندان تو؛ روح و حقیقت تقواىند
“وَاَعْلامُ الْهُدى” و نشانه هاى هدایتند
“وَالْعُرْوَةُ الْوُثْقى” رشته محكم ايمان خلق
وَالْحُجَّةُ على اَهْلِ الدُّنْیا” حجّت بر اهل دنیا هستند
“وَاَشْهَدُ اَنّی بِكُمْ مُؤْمِنٌ و گواهی میدهم که من به یقین به شما مؤمنم
وَبِاِیابِكُمْ مُوقِنٌ بِشَرایعِ دینی وَخَواتیمِ عَمَلی”
به بازگشتتان براساس قوانین دینم، و عواقب عملم، یقین دارم
“وَقَلْبی لِقَلْبِكُمْ سِلْمٌ” و قبلم تسلیم شما است
“وَاَمْری لِاَمْرِكُمْ مُتَّبِعٌ” و کارم پیرو اوامر شما است
“وَنُصْرَتی لَكُمْ مُعَدَّةٌ حَتّى یأذَنَ اللهُ لَكُمْ” و یاری‌ام برای شما آماده است، تا خدا به شما اجازه دهد
“فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لا مَعَ عَدُوِّكُمْ: پس با شمایم نه با دشمنانتان
“صَلَواتُ اللهِ عَلَیكُمْ وَعلى اَرْواحِكُمْ وَاَجْسادِكُمْ وَشاهِدِكُمْ وَغائِبِكُمْ وَظاهِرِكُمْ وَباطِنِكُمْ
درودهای خدا بر شما، و بر ارواح و پیکرهایتان، و بر حاضر و غایبتان، و بر ظاهر و باطنتان
“آمینَ رَبَّ الْعالِمینَ”
بخش اول: بیان هدف و نوع عملكرد سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین
سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین چه هدفی داشت؟
برای تحقق هدف مقدس خود چگونه عمل کرد؟
امام صادق عَلَیهِ‌السَّلام هدف والای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین عَلَیهِ‌السَّلام را در قسمت دیگری از زیارت بیان می‌فرماید:
“فَاَعْذَرَ فىِ الدُّعاءِ” با نهایت مهربانی مردم را نصیحت كرد
“وَمَنَحَ النُّصْحَ” و با نهایت مهربانی اتمام حجت نمود و جای عذری باقی نگذاشت
“وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فیكَ” همه هستی خود را در راه تو فدا کرد
“لِیسْتَنْقِذَ عِبادَكَ مِنَ الْجَهالَةِ” تا بندگانت را از تاریکی جهالت نجات دهد
“وَحَیرَةِ الضَّلالَةِ” و آنان را از گمراهی و سرگردانی نجات دهد
“فَجاهَدَهُمْ فیكَ صابِراً مُحْتَسِباً” با ستمگران با صبر و تحمل، جهاد كرد و مشقت بسیار كشید
“حَتّى سُفِكَ فِی طاعَتِكَ دَمُهُ” تا آنجا كه خون پاكش در راه اطاعت تو ریخته شد
“وَاسْتُبیحَ حَریمُهُ” و حُرمت‌اش پایمال گردید و حریم مطهرش مباح شمرده شد
بخش دوم: معرفی، بیان عملكرد و نتیجه كارِ اَهْل شِّقاقِ وَ نِّفاقِ
دشمنان آن بزرگوار چه کسانی بودند؟ چه ماهیتی داشتند؟
و عملکرد آنان چه بود؟ و نتیجه کارشان چه شد؟
امام صادق عَلَیهِ‌السَّلام ماهیت دشمنان آن بزرگوار و نوع عملکرد و نتیجه کارشان را در قسمت دیگری از زیارت بیان می‌فرماید:
“وَقَدْ تَوازَرَ عَلَیهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیا” مردمی كه مغرور دنیا شده بودند، برعلیه او همدست شدند
“وَباعَ حَظَّهُ بِالْاَرْذَلِ الْاَدْنى” و بهره خود را از هستی، به متاع پست و فرومایه دنیا فروختند
“وَشَرى آخِرَتَهُ بِالَّثمَنِ الْاَوْكَسِ”
و آخرتشان را به پست‌ترین متاع ازبین رفتنی، معامله كردند و خود را مفت فرختند
“وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّى فِی هَوَاهُ” در دام هوس افتادند و در پیروی از آن هلاك شدند
“وَ أَسْخَطَكَ وَ أَسْخَطَ نَبِیكَ” و تو و پیامبرت را به خشم آوردند
“وَ أَطَاعَ مِنْ عِبَادِكَ أَهْلَ الشِّقَاقِ وَ النِّفَاقِ” و از اهل نفاق و شقاق پیروی کردند
“وَ حَمَلَةَ الْأَوْزَارِ” و از کسانی که بار سنگین گناه و معاصی را بر دوش کشیدند، پیروی کردند
“الْمُسْتَوْجِبِینَ النَّارَ” و از آنهائی كه مستوجب آتش دوزخ بودند، پیروی كردند
“اَللّـهُمَّ فَالْعَنْهُمْ لَعْناً وَبیلاً”
“وَعَذِّبْهُمْ عَذاباً اَلیماً”
“فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَكَ” پس خدا لعنت كند کسى که تو را كشت
“وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَكَ” و خدا لعنت كند کسى که به تو ستم کرد
وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذَلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ” و خدا لعنت كند مردمى را که شنیدند و بدان راضى شدند
“اَللّـهُمَّ اِنّی اُشْهِدُكَ اَنّی وَلِی لِمَنْ والاهُ ” خدایا تورا گواه می‌گیرم که دوست دوستداران آن بزرگوارم
وَعَدُوٌّ لِمَنْ عاداهُ” دشمن دشمنان اویم.
دیدگاهتان را بنویسید