تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه یکی از چالش‌های بزرگ صدر اسلام در مدینه منوّره بوده است. کعبه قبل از بیت المقدس بنا نهاده شده و سزاوار قبله بود، اما به دلیل وجود بُت‌های متعدد در مسجد الحرام و کعبه، مسلمانان را برآن داشت تا در مکّه مکرمه، رو به بیت المقدس که قبله یهودیان بود؛ نماز گذارند و این رویه تا بعد از هجرت به مدینه، ادامه داشت.
چالش بزرگ
تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه یکی از چالش‌های بزرگ صدر اسلام در مدینه منوّره بوده است. کعبه قبل از بیت المقدس بنا نهاده شده و سزاوار قبله بود: إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکةَ مُبَارَکا وَهُدًى لِّلْعَالَمِینَ[1]؛ نخستین خانه‌ای که برای مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکّه است، که پر برکت، و مایه هدایت جهانیان است؛ اما به دلیل وجود بُت‌های متعدد در مسجد الحرام و کعبه، مسلمانان را برآن داشت تا در مکّه مکرمه، رو به بیت المقدس که قبله یهودیان بود؛ نماز گذارند و این رویه تا بعد از هجرت به مدینه، ادامه داشت.
نماز گذاردن مسلمانان به سمت بیت المقدس که به خاطر ضرورت و موقتی بود؛ دستاویزی شد برای یهودیان ساکن مدینه تا مرتب مسلمانان را سرزنش کنند که شما در قبله استقلالى ندارید و قبول قبله ما دلیل بر حقانیت ما است.
از این رو پیامبر گرامی اسلام صلى الله عليه و آله و سلم، انتظار مى‌کشید که فرمان تغییر قبله از بیت المقدس که قبله نخستین و موقت بود، به سمت کعبه که قبله اصلی بود؛ از طرف خداوند تبارک و تعالی صادر شود تا مسلمانان به سمت کعبه نماز گذارند و از سرزنش و شماتت یهودیان خلاص شوند.
فرمان تغییر قبله
سرانجام این انتظار به پایان رسید و در سال دوم هجرت، فرمان تغییر قبله صادر شد و توسط امین وحی بر قلب پیامبر گرامی اسلام نازل گردید: قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ[2]؛ ما نگاه‌هاى انتظار آمیز تو را به آسمان مى‌بینیم اکنون تو را به سوى قبله‌اى که از آن راضى خواهى بود باز مى‌گردانیم. هم اکنون صورت خود را به سوى مسجد الحرام و خانه کعبه بازگردان.
پیک و امین وحى حضرت جبرائیل، فرمان تغییر قبله از بیت المقدس به سمت کعبه را در حال نماز ظهر بر پیامبر نازل کرد و همزمان بازوان پیامبر گرامی اسلام را گرفت و از بیت المقدس که سمت شمال بود به سوى کعبه که در سمت جنوب بود بر گردانید و مسلمانان که (به نقل مشهور در مسجد ذو قبلتین بودن) به آن بزرگوار اقتدا کرده بودند و در برابر آن حضرت قرار گرفتند؛ برای ادامه نماز، فوراً صفوف خود را تغییر داده و خود را به پشت سر پیامبر رساندند.
یهودیان این حقیقت را می‌دانستند و در کتب آسمانی خود یکی از نشانه‌های پیامبر اسلام را خوانده بودند که پیامبر اسلام به دو قبله نماز خواهد خواند: یُصَلِّى اِلَى الْقِبْلَتَینِ، همان گونه که در آیه بعد از فرمان تغییر قبله آمده است: وَإِنَّ الَّذِینَ أُوْتُواْ الْکتَابَ لَیعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا یعْمَلُونَ[3]؛ کسانى که کتاب آسمانى به آنها داده شده است، می‌دانند این فرمان حقى است از ناحیه پروردگارشان. پس یهود باید بدانند که خدا از اعمال و از نیات آنان آگاه است. و یهودیان مدینه و نصارای نجران انتظار داشتند که پیامبر گرامی اسلام، بیت المقدس را برای همیشه قبله خود قرار دهد تا از این طریق بر موجودیت و حقانیت خود صحه گذارند.
جو سازی و جنجال آفرینی یهود
هنگامى که خداوند دستور تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به سوى کعبه را صادر کرد، یهودیان مأیوس شدند و شروع به جو سازی و جنجال آفرینی کردند و متأسفانه بعضى از مسلمان ظاهر بین و مصلحت طلب و روشن فکر موأب، بر اساس دینداری کافر پسند که با روح اسلام ناب محمدی ناسازگار است؛ آنان را همراهی کرده و گفتند که نباید سبب رنجش یهود و نصارى را به وجود می‌آوردیم، شاید آنان از این طریق، به اسلام بگروند!.
قرآن کریم این خیال واهی را باطل دانسته و جواب می‌دهد: وَ لَئنْ أَتَیت الَّذِینَ أُوتُوا الکتَب بِکلِّ ءَایةٍ مَّا تَبِعُوا قِبْلَتَک[4]؛ خود را خسته مکن که اگر هر گونه آیه، نشانه و دلیلى براى این گروه از اهل کتاب بیاورى به هیچ وجه، تسلیم حق نخواهند شد و از قبله تو پیروى نخواهند کرد چرا که روح حقیقت جوئى در آنها مرده است.
قرآن کریم در باطل بودن این خیال واهی باز می‌فرماید: وَلَنْ تَرْضَى عَنْک الْیهُودُ وَلاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ[5]؛ هرگز یهود و نصاری از تو راضی نخواهند شد، (تا به طور کامل، تسلیم خواسته‌های آنها شوی، و) از آیین (تحریف یافته) آنان، پیروی کنی.
معجزه بی‌مانند
تغییر قبله به عنوان یکی از معجزات پیامبر گرامی اسلام مطرح است چرا که بدون دستگاه‌های محاسباتی رایج، سمت و سوی قبله را پیدا کردن و به صورت دقیق به سمت کعبه ایستادن، به غیر از اعجاز ممکن نیست. و با گذر زمان و پیشرفت علم و تعیین طول و عرض جغرافیایی مدینه، این حقیقت روشن شد.
چنان چه دانشمندان معروف به نام سردار کابلی با بررسی و تحقیق فراوان، این محاسبه را بدست آورد و اعلام کرد که عرض جغرافیایی مدینه 24 درجه و 57 دقیقه و طول آن 39 درجه و 59 دقیقه یعنی 45 درجه انحراف از نقطه جنوب است و این با قبله مدینه و محراب پیامبر گرامی اسلام در مسجدالنبی مطابق است، همان قبله‌ای که پیامبر گرامی در آن زمان بدون دستگاه‌های محاسباتی آن را تعیین کرده است.
علامه حیدر قلی خان قزلباش معروف به «سردار کابلی» عالم دینى، فیلسوف، فقیه اصولى، محدث، متکلم، رجالى، مورخ و ریاضیدان شیعی قرن چهاردهم قمرى است و در علم نجوم تبحر داشت و کتابی در این زمینه با عنوان «قبله شناسی» نوشته است و با آن که بسیاری معتقد بودند که قبله مسجدالنبی بر اساس محاسبات نجومی نادرست است و سلاطین جور، آن را تغییر داده‌اند[6] اما این عالم بزرگوار با به دست آوردن طول و عرض جغرافیایی مکه و مدینه، ثابت کرد محراب پیامبر پرامی اسلام، دقیق به سمت کعبه است و از معجزات بزرگ آن حضرت است.
تغییر قبله سبب شد تا مسلمانان برای تعیین سمت کعبه به علم هیئت و جغرافیا روی آورند زیرا که محاسبه سمت قبله در نقاط مختلف روى زمین بدون آشنائى با این علوم امکان نداشت.
[1]. سوره آل عمران آیه 97
[2]. سوره بقره آیه 151
[3]. سوره بقره آیه 151
[4]. همان
[5]. آیه 120 سوره بقره.
[6]. مدتی رایج شده بود که قبله مدینه با عرض جغرافیایی مدینه (25 درجه و طول آن 35 درجه و 20 دقیقه) با قبله‌ای که پیامبر گرامی اسلام مشخص کرده است تطبیق ندارد. به همین دلیل دانشمندان معروف به نام سردار کابلی پس از بررسی و تحقیق فراوان اعلام کرد: دانشمندان در تعیین عرض و طول جغرافیایی مدینه اشتباه کرده‌اند.
دیدگاهتان را بنویسید