قوه قضائیه و موضوع پیشگیری

به مناسبت هفتم تیر شهادت مظلومانه‌ی آیت الله دکتر بهشتی و روز قوه قضاییه / قوه قضائیه و موضوع پیشگیری

یکی از مأموریت‌های ذاتی و مهم قوه قضائیه بر اساس اصل‏ یكصد و پنجاه و ششم قانون اساسی، اقدام‏ مناسب‏ برای‏ پیشگیری‏ از وقوع‏ جرم‏ و اصلاح‏ مجرمین است.

قوه قضائیه در طی سال‌های متوالی بر انجام بخشی از وظایف و مسئولیت‌ها پافشاری داشته و موفقیت‌های چشم‌گیری را، خاصه در دو سال اخیر و در دوران ریاست آیت الله رئیسی بدست آورده است اما در موضوع پیشگیری در طول سالیان گذشته، قوه قضائیه موفقیت نداشته است و در حقیقت از آن غفلت شده است.

و از آن مهمتر این که موضوع پیشگیری در تدوین قوانین جایگاه لازم را ندارد. پیشگیری از نظر قانون، ساختار سازی نشده و در تدوین قانون، به جنبه‌ی جرم‌زا نبودن و فساد‌آفرین نبودن قانون توجه لازم صورت نمی‌گیرد.

قوه مجریه برای پیشگیری عزم جدی از خود نشان نمی‌دهد و گویی با پیشگیری بیگانه است و از آن بدتر این که اثرات سهل‌انگاری‌ها و ترک فعل‌های فاحش فردی و سازمانی مسئولین به سمت قوه قضائیه سرریز می‌شود و زمینه پیشگیری را از بین می‌برد.

مقدمه

جلوگیری از ایجاد، گسترش، دست بهم دادن و مرتب شدن عوامل خطر یا جرم را پیشگیری می‌گویند. پیشگیری در هر مقوله‌ای متناسب با آن مقوله تعریف و تبیین می‌شود.

پیشگیری در موضوع درمان، رعایت بهداشت است.

پیشگیری در حوادث غیر مترقبه، رعایت امور ایمنی است.

پیشگیری در مسائل امنیتی، ایمن سازی سازمانی است.

پیشگیری در مسائل دفاعی، به دفاع غیر عامل است.

پیشگیری از جنگ و درگیری به قدرت بازدارنده است.

پیشگیری از چالش‌های اجتماعی، جلوگیری از دست دادن عوامل فساد است.

پیشگیری از جرم، به اقدامات بازدارنده و سلب فرصت ارتکاب جرم است.

پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، فرهنگ سازی و تقویت بنیه معنوی جامعه است.

پیشگیری در دین مبین اسلام از جایگاه بلند، مهم و ویژه‌ای برخوردار است به حدی که آن را نشانه‌ی تقوای الهی دانسته‌اند. به عنوان نمونه رعایت بهداشت دهان و دندان یکی از جنبه‌های پیشگیری است. پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید خداوند آن چنان به مسواک زدن دستور داد که گمان کردم خداوند مسواک زدن را واجب کرده است. یا در احکام مکلفین، گناه نکردن را بهتر از توبه کردن می‌داند.

تبیین وضعیت پیشگیری در جامعه 

1. اگر امروز بیماری‌های مذمن از جمله کلسترول بالا، دیابت، فشار خون و بیماری‌های قلبی و عروقی و بیماری‌های اعصاب و روان، عمده‌ی افراد را گرفتار کرده است و هر روز بر آمار مبتلایان به آن افزوده می‌شود و ساخت بیمارستان‌ها و مراکز پیشرفته‌ی درمان، و هزینه‌های سرسام‌آور، نتوانسته سلامت جامعه را تضمین‌کند؛ بخاطر بی توجهی به موضوع پیشگیری است؛
2. اگر حوادث غیر مترقبه از جمله سیل، زلزله و آتش سوزی هر ساله خسارت‌های جبران ناپذیری را بر کشور و ملت تحمیل می‌کند؛ بخاطر بی توجهی به موضوع پیشگیری است؛
3. اگر هر روز آمار مفاسد اجتماعی افزایش یافته و جامعه‌ی اسلامی را با چالش‌های گوناگون روبه رو ساخته است و ستاد مبارزه با مفاسد اجتماعی نتوانسته با آن مبارزه کند، به خاطر بی توجهی به امر پیشگیری است؛
4. اگر هر روز آمار رانت‌خواری، رشوه‌خواری، اختلاس، پول‌شوئی و سرقت‌های صدهامیلیاردی افزایش یافته و اقتصاد را با چالش روبرو ساخته است و ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی نتوانسته آن ها را ریشه کن کند، به خاطر بی توجهی به امر پیشگیری است؛
5. اگر هر روز بر آمار جرم، بزهکاری و فساد افزوده می شود و نیروی انتظامی و ستاد مبارزه با جرائم نتوانسته است آن را کاهش دهد، بلکه هر روز بر آمار آن افزوده می شود، به خاطر بی توجهی به امر پیشگیری است؛
6. اگر هر روز بر آمار قاچاق بی رویه‌ی مواد مخدر، توزیع مواد مخدر و اعتیاد افزوده می‌شود و ستاد مبارزه با مواد مخدر نه تنها نتوانسته است آن ها را ریشه کن کند بلکه هر روز بر آمار معتادان افزوده می‌شود به حدی که میانگین سنی مصرف کنندگان به نوجوانان رسیده، به خاطر بی توجهی به امر پیشگیری است؛
7. اگر امروزه ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی، ستاد مبارزه با مفاسد اجتماعی، ستاد مبارزه با قاچاق و ستاد مبارزه با مواد مخدر با هزینه‌های سرسام‌آور، کم خاصیت یا در بعضی زمینه‌ها بی‌خاصیت شده است؛ بخاطر بی توجهی به موضوع پیشگیری است؛
8. اگر امروزه دستگاه قضا با توسعه و گسترش فیزیکی، نیرویی، سازمانی و قضائی نتوانسته عدالت را محقق کند، به حدی که بی‌اعتمادی به دستگاه قضا، از هر روز بیشتر شده است؛ به خاطر بی توجهی به امر پیشگیری است.

یکی از مأموریت‌های ذاتی و مهم قوه قضائیه

یکی از مأموریت‌های ذاتی و مهم قوه قضائیه بر اساس اصل‏ یكصد و پنجاه و ششم قانون اساسی، اقدام‏ مناسب‏ برای‏ پیشگیری‏ از وقوع‏ جرم‏ و اصلاح‏ مجرمین است. اما سابقه‌ی چندین ساله‌ی قوه قضائیه، از موفق نبودن این قوه در انجام این وظیفه و مسئولیت، حکایت دارد.

عدم موفقیت قوه قضائیه در مسئله‌ی مهم و اساسی پیشگیری، عوامل گوناگون دارد که به برخی از آن اشاره می‌شود

نبود عزم جدی در خود قوه قضائیه

قوه قضائیه در طی ساله‌های متوالی بر انجام بخشی از وظایف و مسئولیت‌ها پافشاری داشته و موفقیت‌های چشم‌گیری را، خاصه در دو سال اخیر و در دوران ریاست آیت الله رئیسی بدست آورده است اما در موضوع پیشگیری در طول سالیان گذشته، قوه قضائیه موفقیت نداشته است و در حقیقت از آن غفلت شده است.

بی توجهی در تدوین قوانین

موضوع مهم پیشگیری در تدوین قوانین جایگاه لازم را ندارد و از آن مهمتر این که پیشگیری از نظر قانون، ساختار سازی نشده است و از آن بدتر این که در تدوین قانون، به جنبه‌ی جرم‌زا نبودن و فساد‌آفرین نبودن قانون توجه لازم صورت نمی‌گیرد.

بیگانگی قوه مجریه با پیشگیری

قوه مجریه برای پیشگیری، عزم جدی از خود نشان نمی‌دهد و گویی با پیشگیری بیگانه است و از آن بدتر این که اثرات سهل‌انگاری‌ها و ترک فعل‌های فاحش فردی و سازمانی مسئولین، به سمت قوه قضائیه سرریز می‌شود و زمینه‌ی پیشگیری را از بین می‌برد.

انتصاب یا انتخاب افراد ناشایست

در نظام اسلامی مسئولین باید دارای شایستگی لازم باشند تا ضمن دارا بودن اراده برای اصلاح امور و انگیزه برای پیشگیری از فساد؛ اجازه‌ی تصرف در امور را داشته باشند و این در حالی است که متأسفانه می‌بینیم بعضی از مسئولین نه تنها اراده‌ای برای اصلاح امور و انگیزه‌ای برای پیشگیری از فساد را ندارند؛ بلکه عملکرد آنان جرم‌زا و فسادآفرین است و این حکایت از این دارد که در انتخاب یا در انتصاب بعضی از مسئولین به شایسته سالاری کمتر توجه شده است. این گونه افراد مدعیان دروغینی هستند که مسبب بسیاری از نابسامانی‌های موجود در عرصه‌ی فرهنگ، اقتصاد، معیشت، عدالت، تربیت، آموزش هستند.

بی‌توجهی به اسباب معنوی

قرآن کریم آیه 45 سوره عنکبوت، یکی از عوامل مهم در زمینه‌ی پیشگیری را چنین معرفی می کند: أَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکرِ؛ و نماز را به‌جای آر، که همانا نماز است که از هر کار زشت و منکر باز می‌دارد. یا در آیه 45 سوره بقره می‌فرماید: وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ؛ و از صبر و نماز یاری بجویید.

اگر یک صدم آن چه برای ستاد مبارزه با مفاسد اجتماعی، ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی، ستاد مبارزه با مواد مخدر، ستاد مبارزه با قاچاق، مبارزه با مفاسد اداری و توسعه فضاهای قضایی، انتظامی و زندان‌ها هزینه کرده‌ایم؛ آن را برای عوامل معنوی و برای تقویت و تحکیم ایمان راسخ در شهروندان، هزینه کرده بودیم بیشتر نتیجه می‌گرفتیم.

اگر یک صدم آن مقدار که برای آموزش و تربیت قاضی و بازپرس، زندان‌بان و مأمور هزینه کردیم؛ برای آموزش و تربیت شایسته‌ی کارگزاران و عوامل خدمت‌گزار مراکز مذهبی هزینه کرده بودم؛ بهتر نتیجه گرفته بودیم. دیگر مساجدمان بی رونق نبود، از جوانان خالی نبود، جوانان‌مان برای حضور در برنامه‌های مذهبی و معنوی، با عشق و علاقه، گوی سبقت را از یکدیگر می‌ربودند.

اگر به تقویت و تحکیم باورهای دینی و ایمان راسخ توجه شایسته و کافی داشتیم بهتر و بیشتر رانت‌خواری، رشوه‌خواری، پول‌شوئی، اختلاس، قاچاق و دزدی‌های صدها میلیاردی ریشه کن شده بود و جرم و فسادهای فردی و سازمان یافته، سریعتر جمع شده بود.

مگر ریشه‌ی اصلی مبارزه با قاچاق و خرید و فروش مواد مخدر، کنترل تقاضا نیست؟ خوب چه عاملی بهتر و مهمتر و کارسازتر از عوامل معنوی و تقویت و تحکیم ایمان راسخ می‌تواند تقاضا را کنترل نماید؟ و از آن بالاتر رفتار افراد را کنترل می‌کند؟

اگر در پی کنترل ناهنجاری‌ها هستیم؛ چه عاملی بهتر از نماز می‌تواند ناهنجاری‌ها را کنترل کند؟ اکر به دنبال هنجار آفرینی هستیم ؛ چه عاملی بهتر از نماز می‌تواند هنجار ساز باشد؟ اگر دنبال عوامل ایجابی هستیم و معتقدیم عوامل ایجادی و اثباتی از عوامل بازدارنده بهتر نتیجه بخش است؛ چه عاملی بهتر از نماز می‌تواند به عنوان عامل ایجادی و اثباتی نتیجه بخش باشد؟

آیا غیر از این که عمل مجرمانه انجام ندادن و گریز از رفتارهای ناپسند، دائر مدار عوامل دورنی ایمان و باورهای دینی است تا عوامل بیرونی؟ آیا غیر از این که بشر به همان اندازه که به خدا پایبند است، به اخلاق، و رفتارهای پسندیده، پایبند است؟