خطبه شعبانیه، بخش سوم: آداب ماه مبارک رمضان / بهره مندی از فیوضات ماه مبارک رمضان، به گونه‌ای که بعد از ماه مبارک رمضان، لَقَدْ اَدْرَکَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ بر روزه‌دار صادق آید، و نزول رحمت و مغفرت الهی؛ به گونه‌ای که روزه‌دار سرشار از برکات ماه مبارک شود و افزایش سطح معنوی، به گونه‌ای که به تعالی روحی برسد؛ همه نیاز به قابلیت‌ها و زمینه‌سازی‌ها دارد و یکی از این زمینه‌‌ها، انجام آداب روزه‌داری است.
بهرمندی از فیوضات ماه مبارک رمضان، به گونه‌ای که بعد از ماه مبارک رمضان، لَقَدْ اَدْرَکَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ بر روزه‌دار صادق آید، و نزول رحمت و مغفرت الهی؛ به گونه‌ای که روزه‌دار سرشار از برکات ماه مبارک شود و افزایش سطح معنوی، به گونه‌ای که به تعالی روحی برسد؛ همه نیاز به قابلیت‌ها و زمینه‌سازی‌ها دارد و یکی از این زمینه‌‌ها، انجام آداب روزه‌داری است.
انجام هر کاری آدابی دارد و رعایت آن آداب، انجام آن کار را زیباتر، شایسته‌تر، دقیق‌تر، پرثمرتر و نتیجه بخش‌تر می‌کند. ماه مبارک رمضان هم آدابی دارد و برای بهرمندی بهتر و بیشتر از فیوضات و برکات ماه مبارک رمضان؛ باید آن آداب را رعایت کرد.
آداب ماه مبارک رمضان و آداب روزه‌داری را می‌توان به دو بخش فردی و اجتماعی تقسیم کرد. کسانی می‌توانند از فیوضات ماه رمضان بهره ببرند که با آداب فردی روزه‌دار؛ خودسازی کنند و به تهذیب نفس برسند و با آداب اجتماعی روزه‌دار؛ به دیگران بهره برسانند و دیگران از خوبی‌های آنان، بهره مند شوند. رعایت آداب فردی علامت خودسازی است و رعایت آداب اجتماعی علامت ایمان است.
پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه برخی از آن آداب را بیان کرده است و در این نوشتار، در دو بخش فردی و اجتماعی، به اختصار به آن اشاره می‌شود.
آداب فردی
- تلاوت قرآن کریم: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، تلاوت قرآن کریم است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیةً مِنَ الْقُرْآنِ کانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیرِهِ مِنَ الشُّهُورِ: و هر کس در این ماه تلاوت آیه ای از قرآن کند، ثواب ختم قرآن در ماه‌های دیگر را دارد؛
- دقت در انجام دقیق فرائض: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، دقت در انجام واجبات است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: وَ مَنْ أَدَّی فِیهِ فَرْضاً کانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّی سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ: و کسی که نماز واجب به جای آورد، مثل کسی است که در ماه‌های دیگر هفتاد نماز واجب به جا آورد؛
- نماز مستحبی: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، اقامه نماز مستحبی است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِيهِ بِصَلَاةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ: هر کس در این ماه نماز مستحبّی به جای آورد، برای او برائت از آتش نوشته می‌شود. در روایت است که وقتی ماه مبارک رمضان وارد می‌شد، پیامبر گرامی اسلام، بیشتر نماز مستحبی می‌خواند: كانَ رَسولُ اللَّهِ إذا جاءَ شَهرُ رَمَضانَ زادَ فِي الصَّلاةِ؛
- صلوات فراوان بر پيامبر: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، صلوات بر پیامبر است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: وَ مَنْ أَکْثَرَ فِيهِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَيَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِيزَانَهُ يَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِينُ: کسی که در این ماه بسیار بر من صلوات بفرستد، خدا در روزی که میزان ها سبک باشد، ترازوی عمل او را سنگین می‌فرماید؛
- سجده‌هاي طولاني: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، سجده‌های طولانی است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: وَ ظُهُورَکُمْ ثَقِيلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ؛ و پشت های شما از گناهانتان سنگین است، پس به طول دادن سجود، آن را سبک سازید؛
- دعا: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، دعا و مناجات است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: ارفَعوا إلَيهِ أيدِيَكُم بِالدُّعاءِ في أوقاتِ صَلَواتِكُم؛ فَإِنَّها أفضَلُ السّاعاتِ، يَنظُرُ اللَّهُ فيها بِالرَّحمَةِ إلى عِبادِهِ، يُجيبُهُم إذا ناجَوهُ، ويُلَبّيهِم إذا نادَوهُ ويَستَجيبُ لَهُم إذا دَعَوهُ. چه دعاهائی؟ دعا کنیم خداوند توفيق روزه‌داری عطا کند: فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِيَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ يُوَفِّقَکُمْ لِصِيَامِهِ: پس با نیت‌های صادق و دل‌های پاک، از خدا درخواست کنید که شما را برای روزه توفیق دهد. از خداوند بخواهیم توفيق تلاوت قرآن كريم به ما عنایت فرماید: تِلَاوَةِ کِتَابِهِ: بر تلاوت قرآن توفیق دهد. از خداوند بخواهیم درب‌های بهشت را به روی ما باز نگهدارد: فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَايُغَلِّقَهَا عَنْکُمْ. از خداوند بخواهیم درب‌های دوزخ را به روی ما ببندد: فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا يُفَتِّحَهَا عَلَيْکُمْ. از خداوند بخواهیم ما را از شر شیطان و تسلط او در امان سازد: وَالشَّيَاطِينَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا يُسَلِّطَهَا عَلَيْکُمْ؛
- با تشنگی و گرسنگی بياد تشنگی و گرسنگی روز قيامت افتادن: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، یاد قیامت است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِيهِ جُوعَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ عَطَشَهُ؛ و به گرسنگی و تشنگی خود در این ماه، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را یاد کنید. یکی از بیچارگی های روز قیامت تشنگی آن روز است؛
- خودداري از گناه: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، خودداری از گناهان است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: قالَ أميرُ المُؤمِنينَ عَلَيْهِ‌السَّلام: فَقُلتُ: يا رَسولَ اللَّهِ، ما أفضَلُ الأَعمالِ في هذا الشَّهرِ؟ فَقالَ: يا أبَا الحَسَنِ، أفضَلُ الأَعمالِ في هذَا الشَّهرِ الوَرَعُ عَن مَحارِمِ اللَّهِ؛ امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: پس من برخاستم و عرض کردم: یا رسول الله! بهترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمود: یا اباالحسن! برترین اعمال در این ماه پارسایی است از آن چه خدا حرام کرده است؛
- استغفار: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، استغفار زیاد است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ. فَإِنَّ الشَّقِی مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ؛ ای مردم! به درستی که جان‌های شما در گرو اعمال شماست؛ پس با استغفار آزادش کنید، به درستی که شقی و بد عاقبت، کسی است که از آمرزش خدا در این ماه بزرگ محروم شود؛
- توبه: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، توبه است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکمْ؛ و از گناهان خود به سوی خدا توبه کنید؛
- تقوای لسانی: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، حفظ زبان است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: وَ احفَظُوا ألسِنَتَکم؛ و زبان های خود را از آن چه نباید گفت، حفظ کنید؛
- تقوای بصری: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، نگهداری چشم است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: غَضّوا عَمّا لایحِلّ النَّظرُ إلیه أبصارَکم؛ چشم های خود را از آن چه نباید دید، حفظ نمایید؛
- تقوای شنوائی: یکی از آداب فردی ماه رمضان و روزه‌داری، حفظ گوش است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: عمّا لایحلّ الإستِماعُ إلیه أسماعَکم؛ گوش هایتان را از آن چه نباید شنید، حفظ کنید.
آداب اجتماعی
- صدقه و توجه به نیازمندان: یکی از آداب اجتماعی ماه رمضان و روزه‌داری، توجه به نیازمندان است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِکمْ وَ مَسَاکینِکمْ؛ و بر فقیران و مسکینان خود صدقه دهید. سُئِلَ النَّبِيُ أيُّ الصَّدَقَةِ أفضَلُ؟ قالَ: صَدَقَةٌ في رَمَضانَ؛ از پیامبر گرامی اسلام سؤال شد کدام صدقه بهتر است؟ فرمود صدقه در ماه مبارک رمضان؛
- افطاري دادن: یکی از آداب اجتماعی ماه رمضان و روزه‌داری، است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: أَیهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کانَ لَهُ بِذَلِک عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِهِ فَقِیلَ لَهُ یا رَسُولَ اللَّهِ لَیسَ کلُّنَا یقْدِرُ عَلَی ذَلِک فَقَالَ اِتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ: ای مردم! هر کس از شما مؤمن روزه‌داری را در این ماه افطار دهد، برای او نزد خدا ثواب یک بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته خواهد داشت. شخصی سؤال کرد: یا رسول الله! همه ما قدرت بر آن نداریم؛ فرمود: با افطار دادن به روزه‌دار اگر چه به نصف دانه خرما یا جرعه‌ای آب از آتش بپرهیزید؛
- حسن خلق داشتن: یکی از آداب اجتماعی ماه رمضان و روزه‌داری، حسن خلق با مردم است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِى هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ يَوْمَ تَزِلُّ فِيهِ الْأَقْدَامُ؛ ای مردم! هر کس از شما خُلق خود را در این ماه نیکو سازد، از صراط در روزی که قدم‌ها بر آن می‌لغزد عبور خواهد کرد؛
- صله رحم: پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه دو بار به صله رحم تأکید کرده‌اند، در یک جا می‌فرماید: صِلُوا أَرْحَامَکُمْ؛ صله ارحام نمایید، با خویشاوندان پیوند خورید و در جای دیگر می‌فرماید: وَ مَنْ وَصَلَ فِيهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ يَوْمَ يَلْقَاهُ: و کسی که در این ماه با احسان بر خویشاوندان پیوند زند، خدا او را در قیامت به رحمت خود وصل کند. در روز قیامت، دردناک‌ترین شرائط برای انسان به وجود می‌آید و رحمت الهی، چه ارزشمند و نجات دهنده است. وَ مَنْ قَطَعَ فِیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ یوْمَ یلْقَاهُ: و هر کس در این ماه قطع رحم کند، خدا در روز قیامت رحمت خود را از او قطع خواهد کرد؛
- احترام به بزرگترها: یکی از آداب اجتماعی ماه رمضان و روزه‌داری، احترام به بزرگترها است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ: سالمندان را احترام نمایید؛
- ترحم به كوچكترها: یکی از آداب اجتماعی ماه رمضان و روزه‌داری، ترحم به کوچک‌تر است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: وَارْحَمُواصِغَارَکُمْ: بر خُردسالان ترحم کنید؛
- توجه ويژه به ايتام: پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه دو بار سفارش ایتام را کرده‌اند، در یک جا می‌فرماید: تَحَنَّنُوا عَلَى أَيْتَامِ النَّاسِ يُتَحَنَّنْ عَلَى أَيْتَامِکُمْ: با یتیمان مردم مهربانی کنید، تا با یتیمان شما مهربانی شود و در جای دیگر می‌فرماید: مَنْ أَکْرَمَ فِيهِ يَتِيماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ: کسی که یتیمی را در این ماه گرامی بدارد، خدا او را در روز قیامت گرامی دارد. در روز قیامت که وانفسای دردناکی است، چه لذتی بالاتر از این که مورد تکریم خداوند قرار گیریم؛
- آسان گيري بر زيردستان: یکی از آداب اجتماعی ماه رمضان و روزه‌داری، آسان‌گیری با زیردستان است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: مَنْ خَفَّفَ فِى هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَکَتْ يَمِينُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَيْهِ حِسَابَهُ: کسی که در این ماه بر زیردستانش آسان بگیرد، خدا در قیامت حساب او را آسان گرداند. حساب‌رسی بسیار سختی در پیش است که از آن گریزی نیست؛
- تقوای رفتاری: پرهیز از آذار ديگران: یکی از آداب اجتماعی ماه رمضان و روزه‌داری، جلوگيري از آذار ديگران است. پیامبر گرامی اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: مَنْ کفَّ فِیهِ شَرَّهُ کفف اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یوْمَ یلْقَاهُ؛ هر کس در این ماه شرّ خود را از مردم باز دارد، خدا خشم خود را از او در روز قیامت باز دارد.
دیدگاهتان را بنویسید