احکام چند دقیقه ای: خمس هدیه، بخشش، پاداش، عیدی و مستمری

احکام خمس: فصل دوم: بخش 2: احکام خمس هدیه، بخشش، پاداش، عیدی و مستمری

درباره خمس هدیه، بخشش، پاداش، عیدی و مستمری دو مسأله مطرح است:

مسأله اول: آیا خمس هدیه بر واهب (هدیه دهنده و بخشش کننده) لازم است؟

پاسخ: در صورتی که هدیه و بخشش از درآمد بین سال باشد و زائد بر شأن هدیه دهنده نباشد به اتفاق همه مراجع عظام از مؤونه او محسوب می شود و خمس ندارد.[1]

مسأله دوم: که بیشتر مورد ابتلاء و پرسش است و محور بحث ماست این است که آیا بر موهوب له (کسی که به او بخشش شده) خمس واجب است یا نه؟

در پاسخ این مسأله باید گفت که در اینجا دو صورت قابل تصویر است.

صورت اول: اینکه مجموعه هدیه و بخشش در بین سال خمسی صرف در مؤونه زندگی شود که به فتوای همه مراجع عظام، خمس ندارد.

صورت دوم: اینکه هدیه و بخشش تا وصول سر سال خمسی صرف در مؤونه زندگی نشود.

در این صورت پنج نظر وجود دارد:

نظریه اول: خمس ندارد گرچه احتیاط مستحب است: آیات عظام: امام راحل، خامنه ای و نوری:[2]

نظریه دوم: اگر از مخارج سالش زیاد بیاید، خمس دارد: آیات عظام: اراکی، خویی، گلپایگانی، سیستانی و صافی.[3]

نظریه سوم: اگر از مخارج سالش زیاد بیاید بنابر احتیاط واجب، خمس دارد: آیات عظام: بهجت، فاضل و مکارم.[4]

نظریه چهارم: چنانچه از مخارج سالش زیاد بیاید و عرفا چیز کوچکی شمرده نشود بلکه قیمت معتنابهی داشته باشد، خمس دارد: آیت الله تبریزی و آیت الله وحید:[5]

نظریه پنجم: چنانچه از مخارج سالش زیاد بیاید اگر مالی که به دست آورده ارزشمند باشد، خمس دارد بلکه بنابر احتیاط اگر مال ارزشمندی هم نباشد خمس آن را بدهد: آیت الله زنجانی.[6]

مصادیق هبه و بخشش

گرچه مصادیق هبه و بخشش بسیار است، ولی از میان آنها، به مواردی که بیشتر مورد ابتلا و سوال است اشاره می شود:

1. مطلق جوایز و از آن جمله جایزه های بانکی؛
2. کادو؛
3. انعام؛
4. کمک هزینه تحصیلی که دولت به دانشجوها می دهد؛
5. عیدی؛
6. پولی که پدران به فرزندان می دهند (پول تو جیبی)؛
7. هدیه؛
8. تشویقی؛
9. وجوهی که بنیاد شهید به خانواده آنها می دهد؛
10. پاداش.
11. مستمری

فهرست کامل   احکام ضروری خمس:

کلیات خمس

فصل اول: تعیین مبدأ سال خمسی

فصل دوم: لیست اموال شانزده گانه مکلف

بخش اول: حکم خمس ارث

بخش دوم: حکم خمس هدیه و بخشش

بخش سوم: حکم خمس سرمایه

بخش چهارم: حکم خمس درآمد کسب و کار مصرف شده

بخش پنجم: حکم خمس درآمد کسب و کار پس انداز شده

بخش ششم: حکم خمس قرض و وام مصرف شده

بخش هفتم: حکم خمس قرض و وام پس انداز شده

بخش هشتم: حکم خمس قرض به دیگران

بخش نهم: حکم خمس طلب از دیگران

بخش دهم: حکم خمس مهریه

بخش یازدهم: حکم خمس دیه

بخش دوازدهم: حکم خمس صدقات و وجوه شرعیه

بخش سیزدهم: حکم خمس حقوق بازنشستگی

بخش چهاردهم: حکم خمس حق بیمه

بخش پانزدهم: حکم خمس باقی مانده آذوقه در آخر سال خمسی

بخش شانزدهم: حکم خمس مال حلال مخلوط به حرام.

فصل سوم: مؤونه زندگی و حکم خمس آن

بخش اول: خرید زمین برای ساخت منزل؛

بخش دوم: پس انداز برای خرید منزل؛

بخش سوم: حکم خمس رهن منزل؛

بخش چهارم: مبلغ فروش منزل؛

بخش پنجم: پس انداز برای ازدواج؛

بخش ششم: خرید جهیزیه؛

بخش هفتم: پس انداز برای خرید جهیزیه؛

بخش هشتم: خرید وسیله نقلیه؛

بخش نهم: پیش خرید منزل و خودرو؛

بخش دهم: آذوقه زائد بر مصرف سال؛

بخش یازدهم: سپرده های حج و عمره؛

بخش دواردهم: لباس احرام و قربانی؛

بخش سیزدهم: کفن و قبر؛

فصل چهارم: بخش اول: شیوه تخمیس اموال کسی که سال خمسی ندارد

بخش دوم: موارد لزوم مصالحه با حاکم شرع

بخش سوم: مظالم و حکم آن

[1]. توضیح المسائل مراجع، م 1776. البته این مسأله از فروع و جزئیاتی برخوردار است که چون مجال واسعی می طلبد و از حوصله این مختصر به دور است، به همین مقدار بسنده می شود.

[2]. امام راحل تحریر الوسیله، ج1 کتاب الخمس و توضیح المسائل، م 1753؛ خامنه ای، اجوبه، س 851 و 852؛ نوری توضیح المسائل.

[3]. امام راحل تحریر الوسیله، ج1توضیح المسائل مراجع، س2، م 1753.

[4]. همان.

[5]. معیار معتنابه بودن، با ملاحظه هر یک از آنها است نه مجموعه آنها. تبریزی، توضیح المسائل، م 1762؛ وحید توضیح المسائل آیت الله وحید، م1770.

[6]. توضیح المسائل، م 1762.