احکام چند دقیقه ای: تعیین مبدأ سال خمسی

احکام خمس: فصل اول: تعیین مبدأ سال خمسی

1. قهری بودن مبدأ سال خمسی

تعیین مبدأ سال خمسی یک امری انتخابی نیست بلکه یک امری قهری و واقعی است و دارای ضابطه خاصی است که با وجود آن ضابطه، مبدأ سال خمسی شروع می شود، هر چند او قصد نکند و نخواهد آن را مبدأ سال خود قرار دهد.

2. ضابطه مبدأ سال خمسی

در ضابطه مبدأ سال خمسی سه نظر بین مراجع عظام وجود دارد:

نظریه اول: آیات عظام: امام راحل، بهجت، خامنه ای، صافی و فاضل.[1]

کسانی که درآمد تدریجی روزانه دارند مانند تاجر، کاسب و صنعت گر، مبدأ سال خمسی آنان اولین روزی است که شروع به کسب و کار کرده اند

و کسانی که حقوق بگیرند مبدأ سال آنان، اولین روزی است که حقوق و درآمد در اختیارشان قرار می گیرد و تمکن از دریافت دارند (ولو دریافت نکنند)

و برای کشاورز مبدأ سال خمسی، وقت برداشت و جمع آوری محصول

و برای باغدار زمان چیدن میوه است.

نظریه دوم: آیات عظام: خویی، تبریزی، زنجانی، مکارم، نوری، وحید خراسانی.[2]

مبدأ سال خمسی، اعم از کارمند، حقوق بگیر، کاسب و کشاورز، اولین روزی است که درآمد برای او حاصل شده است.

نظریه سوم: آیت الله سیستانی.[3]

مبدأ سال خمسی برای کسی که شغلی دارد، اولین روزی است که شروع به کار کرده است و کسی که شغلی ندارد که از آن مخارج زندگی را تحصیل کند و از کمک دولت یا مردم استفاده می کند یا اتفاقاً سودی بدست می آورد، بعد از آنکه یک سال از موقعی که فایده برده بگذرد باید خمس مقداری را که از خرج سالش زیاد آمده بدهد.

معیار سال شمسی است یا قمری؟

در این باره سه نظر مطرح است:

1. همه مراجع عظام (به جز آیت الله بهجت و آیت الله وحید): مخیر است سال قمری قرار دهد یا سال شمسی.[4]
2. آیت الله بهجت: اگر برای دادن خمس زراعت و مانند آن، که مطابق سال شمسی انجام می شود، سال خمسی را شمسی قرار دهد اشکال ندارد.[5]
3. آیت الله وحید: بنابر احتیاط واجب به سال قمری قرار دهند.[6]

چند مسأله

1. کسی که کاسب نیست بلکه کارمند و حقوق بگیر است و یا کشاورز، اگر به طور اتّفاقی معامله ای کند و سودی ببرد به اتفاق همه مراجع عظام مبدأ سال خمسی او در خصوص این سود، زمانی است که به دست آمده و چنان چه از آن زمان تا یک سال بعد در مخارج زندگی صرف نکند باید خمس آن را بدهد.[7]
2. کسی که دارای چند شغل است و چند منبع درآمد دارد:

به نظر همه مراجع (جز آیت الله وحید و آیت الله مکارم): می تواند برای هر کدام سال جداگانه ای قرار دهد ولی اگر در یکی از شغل ها زیان دید نمی تواند از سود دیگری جبران کند.[8]

آیت الله مکارم و آیت الله وحید: واجب است برای تمام درآمدها یک سال خمسی قرار دهد.[9]

فهرست کامل   احکام ضروری خمس:

کلیات خمس

فصل اول: تعیین مبدأ سال خمسی

فصل دوم: لیست اموال شانزده گانه مکلف

بخش اول: حکم خمس ارث

بخش دوم: حکم خمس هدیه و بخشش

بخش سوم: حکم خمس سرمایه

بخش چهارم: حکم خمس درآمد کسب و کار مصرف شده

بخش پنجم: حکم خمس درآمد کسب و کار پس انداز شده

بخش ششم: حکم خمس قرض و وام مصرف شده

بخش هفتم: حکم خمس قرض و وام پس انداز شده

بخش هشتم: حکم خمس قرض به دیگران

بخش نهم: حکم خمس طلب از دیگران

بخش دهم: حکم خمس مهریه

بخش یازدهم: حکم خمس دیه

بخش دوازدهم: حکم خمس صدقات و وجوه شرعیه

بخش سیزدهم: حکم خمس حقوق بازنشستگی

بخش چهاردهم: حکم خمس حق بیمه

بخش پانزدهم: حکم خمس باقی مانده آذوقه در آخر سال خمسی

بخش شانزدهم: حکم خمس مال حلال مخلوط به حرام.

فصل سوم: مؤونه زندگی و حکم خمس آن

بخش اول: خرید زمین برای ساخت منزل؛

بخش دوم: پس انداز برای خرید منزل؛

بخش سوم: حکم خمس رهن منزل؛

بخش چهارم: مبلغ فروش منزل؛

بخش پنجم: پس انداز برای ازدواج؛

بخش ششم: خرید جهیزیه؛

بخش هفتم: پس انداز برای خرید جهیزیه؛

بخش هشتم: خرید وسیله نقلیه؛

بخش نهم: پیش خرید منزل و خودرو؛

بخش دهم: آذوقه زائد بر مصرف سال؛

بخش یازدهم: سپرده های حج و عمره؛

بخش دواردهم: لباس احرام و قربانی؛

بخش سیزدهم: کفن و قبر؛

فصل چهارم: بخش اول: شیوه تخمیس اموال کسی که سال خمسی ندارد

بخش دوم: موارد لزوم مصالحه با حاکم شرع

بخش سوم: مظالم و حکم آن

[1]. امام راحل، تحریر الوسیله، ج1، ص326 از چاپ جامعه مدرسین، استفتائات، ج1، س135، صافی، توضیح المسائل، م1774 و جامع الاحکام، ج1، س608؛ فاضل توضیح المسائل، م1765 و جامع المسائل، ج1، سس 805 و 810.

[2]. خویی، منهاج الصالحین، ج1، م335، م1218 و التعلیقه علی منهاج الصالحین، م 1218؛ زنجانی، المسائل الشرعیه م 1773؛ مکارم توضیح المسائل، م 1486؛ نوری استفتائات، ح2، س310؛ وحید توضیح المسائل، م 1782 و حاشیه منهاج الصالحین، م 1218، ج1، ص373؛ تبریزی، توضیح المسائل، م 1774.

[3]. سیستانی، المسائل المنتخبه، م 593 و توضیح المسائل مراجع، م 1765.

[4]. توضیح المسائل مراجع، م 1766؛ خامنه ای اجوبة، الاستفتائات، س1000.

[5]. توضیح المسائل، معظم له، م 1385.

[6]. توضیح المسائل، معظم له، م 1774.

[7]. توضیح المسائل مراجع، م 1765؛ وحید خراسانی توضیح المسائل، م 1773 و حاشیه منهاج الصالیحن، ح1، ص373، م 1218.

[8]. امام راحل، تحریر الوسیله، ج1، کتاب الخمس الخامس، م12 و استفتائات، ج1، ص350، س 17؛ بهجت وسیله النجاة، م 1384؛ تبریزی، صراط النجاة، ح2، س559؛ خویی، منهاج الصالحین، ح1، ص 335، م 1218؛ خامنه ای، اجوبه س 964؛ زنجانی، المسائل الشرعیه، م 1779، سیستانی منهاج الصاالحین، ج1، صافی، جامع الاحکام، ج1، ص170، س597؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س810؛ گلپایگانی، مجمع المسائل، ج1، س1013؛ نوری استفتائات، ج2، س 319.

[9]. آیت الله وحید، حاشیه منهاج الصالحین، ج2، ص373، م 1218 و توضیح المسائل، م 1790، آیت الله مکارم، توضیح المسائل، م1495.