آداب و اعمال شب های قدر / سیره‌ی پیامبر و اهل بیت عصمت و طهارت اهتمام بیش از حد، بر استفاده از شب قدر، با عبادت، تضرع، ذکر، انس، دعا و راز و نیاز با خالق هستی بوده است. حضرت رسول و ائمه‌ی اطهار تشویق و ترغیب شدید داشته‌اند بر استفاده از لحظه به لحظه‌ی این شب پر برکت، تا آن جائی که از خوابِ شبِ قدر شدید، نهی می‌کردند. فاطمه زهرا سَلام‌الله‌عَلَیها اجازه نمی‌داد کسی از فرزندان در شب قدر به خواب روند و حضرت امام صادق با آن که بیمار بودند دستور داد تا بسترشان را به مسجد ببرند تا شب قدر را در مسجد بگذرانند.
تعدد اعمال در شب قدر برای پوشش کامل شب است یعنی لحظه به لحظه‌ی شب قدر، با اعمال مأثور پوشش داده شود . تنوع اعمال برای پوشش همه‌ی روحیات است چرا که هر کسی با عملی، حال و توجه و تحول درونی پیدا کرده و با خدا ارتباط برقرار می‌کند.
درک شب مبارک قدر
با درک صحیح شب مبارک قدر، انسان بدون دردسر می‌توان به اندازه‌ی هفتاد سال، به خدا نزدیک شود، به اندازه‌ی هفتاد سال، بندگی کرد، به اندازه‌ی یک عمر با خدا بود، به اندازه‌ی یک عمر عبادت مقبول داشت، به اندازه‌ی یک عمر، پاک بود و پاک زندگی کرد و به اندازه‌ی یک عمر، از شیطان، از پلیدی‌ها و زشتی‌ها و از گناه دور شد و در حقیقت کدام انسان با ایمان و عاقلی است که وقتی به تجربه یافته است که لحظه به لحظه‌ی عبادت و انجام رکعت به رکعت هر نماز، با سختی‌ها و دشواری‌های فراوان روبرو است؛ چنین شبی را، چنین امکانی را و چنین فضیلتی را رها سازد؟ و آداب و اعمال شب های قدر را رها سازد؟
شب قدر و سیره بزرگان دین
سیره‌ی پیامبر و اهل بیت عصمت و طهارت اهتمام بیش از حد، بر انجام آداب و اعمال شب های قدر و استفاده از این شب‌های شریف با عبادت، تضرع، ذکر، انس، دعا و راز و نیاز با خالق هستی بوده است. حضرت رسول و ائمه‌ی اطهار تشویق و ترغیب شدید داشته‌اند بر استفاده از لحظه به لحظه‌ی این شب پر برکت، تا آن جائی که از خوابِ شبِ قدر شدید، نهی می‌کردند. فاطمه زهرا سَلام‌الله‌عَلَیها اجازه نمی‌داد کسی از فرزندان در شب قدر به خواب روند و حضرت امام صادق با آن که بیمار بودند دستور داد تا بسترشان را به مسجد ببرند تا شب قدر را در مسجد بگذرانند.
شب مبارک قدر دارای آداب و اعمال متنوعی است و اگر کسی آداب و اعمال آن را به درستی، با معرفت و از سر شوق انجام دهد، به یقین از برکات بی‌مانند و آثار معنوی آن بهره مند خواهد شد.
آداب و اعمال کلی شب مبارکه‌ی قدر در مذاکره‌ی حضرت موسی:
رسول گرامی اسلام در خصوص آداب و اعمال شب های قدر از حضرت موسی علی نبینا و علیه السلام نقل می‌کند که به خدا عرضه داشت
إلهی اُریدُ قُربَک: خداوندا نزدیکی و قرب تو را می‌خواهم.
قالَ: قُربی لِمَن یستَیقِظُ لَیلَةَ القَدرِ: نزدیکی و قرب برای کسی است که شب قدر را احیا بگیرد.
قالَ: إلهی اُریدُ رَحمَتَک: خداوندا رحمت تو را می‌خواهم.
قالَ: رَحمَتی لِمَن رَحِمَ المَساکینَ لَیلَةَ القَدرِ
رحمت من شامل کسی می‌شود که نسبت به بینوایان در شب قدر مهربانی کند.
قالَ: إلهی اُریدُ الجَوازَ عَلَى الصِّراطِ: خداوندا جواز عبور از صراط را می‌خواهم.
قالَ: ذلِک لِمَن تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ فی لَیلَةِ القَدر
جواز عبور از صراط شامل کسی می‌شود که در شب قدر به مستندان صدقه دهد.
قالَ: إلهی اُریدُ أشجارَ الجَنَّةِ وثِمارَها: خداوندا درختان و میوه‌های بهشتی می‌خواهم.
قالَ: ذلِک لِمَن سَبَّحَ تَسبیحَةً فی لَیلَةِ القَدرِ
درختان و میوه‌های بهشتی به کسانی می‌رسد که در شب قدر مرا تسبیح کنند و مرا ستایش کنند.
قالَ: إلهی اُریدُ النَّجاةَ مِنَ النّارِ: خداوندا می‌خواهم از آتش جهنم در امان باشم.
قالَ: ذلِک لِمَن استَغفَرَ فی لَیلَةِ القَدرِ: کسی در امان است که در شب قدر استغفار کند.
قالَ: إلهی اُریدُ رِضاک: خداوندا رضای تو را می‌خواهم.
قالَ: رِضای لِمَن صَلّى رَکعَتَینِ فی لَیلَةِ القَدرِ
رضای من شامل کسی می‌شود که در شب قدر دو رکعت نماز بگذارد.
آداب و اعمال شب های قدر: شب نوزدهم
- غسل،
- احیاء شب قدر؛
- زیارت امام حسین علیه‌السلام؛
- دو رکعت نماز شب قدر، هر رکعت یک حمد و هفت مرتبه سوره‌ی توحید و پس از نماز 70 مرتبه استغفار؛
- استغفار: صد مرتبه بگویداَسْتَغْفِرُ اللهَ واَتُوبُ اِلَیهِ؛
- لعن به قاتل أمیرِالمُؤمِنینَ عَلَیه‌السَّلام: صد مرتبه بگوید اَللّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ اَمیرِ الْمُؤمِنینَ؛
- قرآن را روبروی صورت باز کردن و دعای قرآن را خواندن: اللَّهُمَّ إنّی أسأَلُک بِکتابِک المُنزَلِ وما فیهِ، وفیهِ اسمُک الأَکبَرُ وأسماؤُک الحُسنى وما یخافُ ویرجى، أن تَجعَلَنی من عُتَقائِک مِنَ النَّارِ و حاجات خود را از خدا خواستن؛
- قرآن را به سرگرفتن و دعای قرآن را خواندن و خدا، پیامبر و اهل بیت را واسطه قرار دادن: اللَّهُمَّ بِحَقِّ هذَا القُرآنِ وبِحَقِّ مَن أرسَلتَهُ بِهِ وبِحَقِّ کلِّ مُؤمِنٍ مَدَحتَهُ فیهِ وبَحَقِّک عَلَیهِم فَلا أحَدَ أعرَفُ بِحَقِّک مِنک؛
- خدا و پیامبر و اهل بیت عصمت و طهارت را ده مرتبه خواندن: بِک یا أللَّهُ، بِمُحَمَّدٍ، بِعَلِیی، بِفاطِمَةَ، بِالحَسَنِ، بِالحُسَینِ، بِعَلِی بنِ الحُسَینِ، بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِی، بِجَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ، بِموسَى بنِ جَعفَرٍ، بِعَلِی بنِ موسى، بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِی، بِعَلِی بنِ مُحَمَّدٍ، بِالحَسَنِ بنِ عَلِی، بِالحُجَّةِ؛
- حاجات خود را از خدا خواستن؛
- دعا: خواندن دعاهای مأثور که عمده‌ی آن در مفاتیح آمده است.
آداب و اعمال شب های قدر: شب بیست و یکم
- غسل؛
- احیاء؛
- زیارت امام حسین عَلَیهِ‌السَّلام؛
- دو رکعت نماز شب قدر؛
- صد رکعت نماز؛
- قرآن را روبروی صورت باز کردن و دعای قرآن را خواندن؛
- قرآن را به سرگرفتن و دعای قرآن را خواندن و خدا، پیامبر و اهل بیت را واسطه قرار دادن؛
- دعا: خواندن دعاهای مأثور آمده در مفاتیح.
آداب و اعمال شب های قدر: شب بیست و سوم
- غسل در اول و در آخر شب؛
- احیاء؛
- زیارت امام حسین عَلَیهِ‌السَّلام؛
- دو رکعت نماز شب قدر؛
- صد رکعت نماز،
- قرائت سوره‌ی العَنکبوتِ وَالرّومِ وَالدُّخانِ؛
- قرائت سوره‌ی القَدرِ هزار مرتبه؛
- دعا برای امام زمان؛
- قرآن را روبروی صورت باز کردن و دعای قرآن را خواندن؛
- قرآن را به سرگرفتن و دعای قرآن را خواندن و خدا، پیامبر و اهل بیت را واسطه قرار دادن؛
- دعا: خواندن دعاهای مأثور آمده در مفاتیح.
چند نکته
- مستحب است حداقل در ماه مبارک رمضان دعای جوشن کبیر سه مرتبه خوانده شود بر همین اساس در شب‌های قدر این دعا خوانده می‌شود؛
- تعدد آداب و اعمال شب های قدر، برای پوشش کامل شب است یعنی لحظه به لحظه‌ی شب قدر، با اعمال مأثور پوشش داده شود؛
- تنوع آداب و اعمال شب های قدر، برای پوشش همه روحیات است چرا که هر کسی با عملی، حال و توجه و تحول درونی پیدا می‌کند و با خدا ارتباط برقرار می‌کند؛
- بهره‌مندی از برکات شب قدر، در گرو اعمال مأثور است و انجام هر عملی مورد قبول نیست.
- روز قدر همانند شب قدر با ارزش و با فضیلت است و باید با توجه گذرانده شود: امام صادق: یومُها مِثلُ لَیلَتِها، روز قدر از نظر فضیلت مانند شب قدر است.
بهترین آداب و اعمال شب های قدر
محدّث بزرگوار، ابن بابویه رحمه الله کتاب الأمالى، پس از بیان نوافل شب‌هاى ماه رمضان مى‌گوید: ومن أحیا هاتین اللیلتین بمذاکرة العلم فهو أفضل؛ هرکس شب‌های قدر را به کسب علم و دانش بپردازد؛ بهتر است.
شاید به استناد فرمایش پیامبر گرامی اسلام به ابوذر است که در آن، برترى علم را بر عبادت به تفصیل، بیان فرمود و در پایان گوش‌زد کرده است: یا أباذَرٍّ الجُلوسُ ساعَةً عِندَ مُذاکرَةِ العِلمِ خَیرٌ لَک مِن عِبادَةِ سَنَةٍ صِیامِ نَهارِها وَقِیامِ لَیلِها؛ ای اباذر یک ساعت نشستن در مجلس علم، برای تو بهتر است ازیک سال نماز و روزه داشتن.
البته به بهانه‌ی ترجیح علم بر عبادت، نباید در شب قدر، از برکات اُنس با خداوند و بهره بردن از تضرّع در پیشگاه او، غافل شد و آداب و اعمال شب های قدر را ترک کرد، چرا که ارتباط با خالق هستی است که کسب دانش و تحصیل معرفت را محقق و اثر گذار می‌کند.
روایت آداب و اعمال شب های قدر
- غسل: امام صادق عَلَیهِ‌السَّلام: اِغتَسِل لَیلَةَ تِسعَ عَشرَةَ مِن شَهرِ رَمَضانَ، وإحدى وعِشرینَ، وثَلاثٍ وعِشرینَ؛
- احیاء شب قدر: پیامبر گرامی اسلام صَلَّى‌الله عَلَیهِ وَآلِهِ وسَلَّمْ: مَن قامَ لَیلَةَ القَدرِ إیماناً وَاحتِساباً غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ؛
- زیارت امام حسین علیه‌السلام: امام صادق: إذا کانَ لَیلَةُ القَدرِ و فیها یفرَقُ کلُّ أمرٍ حَکیمٍ، نادى مُنادٍ تِلک اللَّیلَةَ مِن بُطنانِ العَرشِ: إنَّ اللَّهَ تَعالى قَد غَفَرَ لِمَن أتى قَبرَ الحُسَینِ عَلَیهِ‌السَّلام فی هذِهِ اللَّیلَةِ؛
- اقامه نماز: پیامبر گرامی اسلام: مَن صَلّى لَیلَةَ القَدرِ إیماناً وَاحتِساباً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ؛
- دو رکعت نماز شب قدر: پیامبر گرامی اسلام: مَن صَلّى رَکعَتَینِ فی لَیلَةِ القَدرِ، یقرَأُ فی کلِّ رَکعَةٍ: فاتِحَةَ الکتابِ مَرَّةً و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ سَبعَ مَرّاتٍ، فَإِذا فَرَغَ یستَغفِرُ سَبعینَ مَرَّةً، لا یقومُ مِن مَقامِهِ حَتّى یغفِرَ اللَّهُ لَهُ ولِأَبَوَیهِ، وبَعَثَ اللَّهُ مَلائِکةً یکتُبونَ لَهُ الحَسَناتِ إلى سَنَةٍ اُخرى، وبَعَثَ اللَّهُ مَلائِکةً إلَى الجِنانِ یغرِسونَ لَهُ الأَشجارَ، ویبنونَ لَهُ القُصورَ، ویجرونَ لَهُ الأَنهارَ، ولا یخرُجُ مِنَ الدُّنیا حَتّى یرى ذلِک کلَّهُ؛
- قرآن را روبروی صورت باز کردن و دعای قرآن را خواندن: امام باقر عَلَیهِ‌السَّلام: تَأخُذُ المُصحَفَ فی ثَلاثِ لَیالٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ، فَتَنشُرُهُ وتَضَعُهُ بَینَ یدَیک وتَقولُ: اللَّهُمَّ إنّی أسأَلُک بِکتابِک المُنزَلِ وما فیهِ، وفیهِ اسمُک الأَکبَرُ وأسماؤُک الحُسنى وما یخافُ ویرجى، أن تَجعَلَنی من عُتَقائِک مِنَ النَّارِ وتَسأَلُ حاجَتَک؛
- قرآن را به سرگرفتن و دعای قرآن را خواندن و خدا، پیامبر و اهل بیت را واسطه قرار دادن: امام صادق عَلَیه‌السَّلام: خُذِ المُصحَفَ فَدَعهُ عَلى رَأسِک وقُل: اللَّهُمَّ بِحَقِّ هذَا القُرآنِ وبِحَقِّ مَن أرسَلتَهُ بِهِ وبِحَقِّ کلِّ مُؤمِنٍ مَدَحتَهُ فیهِ وبَحَقِّک عَلَیهِم فَلا أحَدَ أعرَفُ بِحَقِّک مِنک، بِک یا أللَّهُ: عَشرَ مَرّاتٍ: ثُمَّ تَقولُ: بِمُحَمَّدٍ: عَشرَ مَرّاتٍ، بِعَلِی: عَشرَ مَرّاتٍ، بِفاطِمَةَ: عَشرَ مَرّاتٍ، بِالحَسَنِ: عَشرَ مَرّاتٍ، بِالحُسَینِ: عَشرَ مَرّاتٍ، بِعَلِی بنِ الحُسَینِ: عَشرَ مَرّاتٍ، بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِی: عَشرَ مَرّاتٍ، بِجَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ: عَشَرَ مَرّاتٍ، بِموسَى بنِ جَعفَرٍ: عَشرَ مَرّاتٍ، بِعَلِی بنِ موسى: عَشرَ مَرّاتٍ، بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِی: عَشرَ مَرّاتٍ، بِعَلِی بنِ مُحَمَّدٍ: عَشرَ مَرّاتٍ، بِالحَسَنِ بنِ عَلِی: عَشرَ مَرّاتٍ، بِالحُجَّةِ: عَشرَ مَرّاتٍ: وتَسأَلُ حاجَتَک؛
- صد رکعت نماز: امام کاظم عَلَیه‌السَّلام: صَلِّ لَیلَةَ إحدى وعِشرینَ، ولَیلَةَ ثَلاثٍ وعِشرینَ مِئَةَ رَکعَةٍ
- قرائت سوره القَدرِ هزار مرتبه: امام صادق عَلَیه‌السَّلام: إذا کانَت لَیلَةُ ثَلاثٍ وعِشرینَ فَاقرَأ: إِنَّآ أَنزَلْنَاهُ فِى لَیلَةِ الْقَدْرِ ألفَ مَرَّةٍ، وَاقرَأ سورَةَ العَنکبوتِ وَ الرّومِ مَرَّةً واحِدَةً؛
فوادجمیل پور
سلام علیکم. طاعاتتان وعزاداری ها قبول. انشالله بدینوسیله در ترویج معارف اهل بیت علیهم السلام و تبیلغ مکتب تشیع موفق باشین، بنظرم جای طرح شبهات جوانان و نوجوانان در این کار بسیار شایسته شما ضروری باشد، گرچه بنده کامل به برنامه‌های جنابعالی و برادر بزرگوارم واقف نیستم ولی به هر حال موفقیتتان را از درگاه خداوند بزرگ و سبحان خواستارم. دعاگو فؤاد جميل پور